Verschenen in 'De Leunstoel' - 13-10-2022
Ik denk niet dat het gevaar van een kernoorlog ooit zo groot is geweest als nu. Tijdens de Cubacrisis van 1962 zijn we er dichtbij geweest, maar het gebruik van Amerikaanse kernwapens is voorkomen omdat Chroesjtsjov afzag van plaatsing van kernraketten op Cuba. Toen was het gevaar ook geweken.In de jaren tachtig waren veel mensen bang dat de plaatsing van kruisraketten in Europa tot een oorlog zou leiden, maar er was toen geen enkele reden om te veronderstellen dat het systeem van wederzijds verzekerde destructie niet in stand zou blijven. Toch zongen cabaretiers in die tijd dat ze bang waren voor generaals in vredestijd. Nu is het oorlog en hangen we aan de lippen van de generaals buiten dienst die de plaats van de virologen in de talkshows hebben overgenomen. Al een halfjaar bedreigt Poetin ons met de inzet van kernwapens.
Vernedering
Hitler werd op tijd verslagen voor hij over kernwapens kon beschikken, maar er zijn wel andere overeenkomsten tussen Poetin en Hitler. Hitler maakte gebruik van de gevoelens van vernedering waartoe de vrede van Versailles in Duitsland geleid had. Daar was indertijd ook al voor gewaarschuwd, onder andere door Keynes die toen deel uitmaakte van de Britse delegatie en om die reden ook ontslag nam.
Het maakte dat na de Tweede Wereldoorlog Amerika zich heel anders opstelde tegenover Duitsland, en onder meer middels het Marshall plan hielp Duitsland weer op de been te brengen. Daarmee heeft Amerika voorkomen dat Duitsland in een nieuwe golf politiek revanchisme terecht kwam, en ontwikkelde Duitsland zich tot een fatsoenlijk democratisch land. Amerika kende rond 1950 hele verstandige politici, bij beide partijen.
De les van Versailles bleek echter na de Koude Oorlog weer vergeten. Amerika zag toen het neoliberalisme als het belangrijkste exportproduct naar Rusland, waardoor talloze Russen in een onbeschrijflijke ellende belandden. Rusland werd ook politiek vernederd en verloor zijn status van grote mogendheid.
'Rusland regionale grootmacht'
De Sovjet-Unie had een groot aandeel gehad in de bevrijding van Europa van de Nazi-terreur, al stelde deze er in de gebieden die in haar invloedsfeer kwamen, haar eigen terreur voor in de plaats. Van de grote drie uit de Tweede Wereldoorlog zakte daarna Engeland weg, zodat feitelijk de Sovjet-Unie de wereldheerschappij deelde met Amerika. Russen hadden daardoor ook veel respect voor de wrede tiran Stalin.
Rusland was echter niet in staat deze positie vast te houden, omdat het land zich economisch veel minder voorspoedig ontwikkelde dan het westen. Vandaar de ineenstorting van het Russische imperium rond 1990. Landen die eerst onder invloed van Rusland hadden gestaan werden autonoom en kozen voor het lidmaatschap van de NAVO. Daar hadden ze groot gelijk in, maar het versterkte wel de vernedering van Rusland.
In de Veiligheidsraad nam Rusland op papier de positie van de Sovjet-Unie over, maar Amerika liet zich nog maar weinig aan Rusland gelegen liggen. Dat bleek vooral in 2003, toen Amerika besloot Irak binnen te vallen hoewel Rusland daar niet mee instemde. Met een dergelijke inval in een soeverein land gaf Amerika ook een slecht voorbeeld aan anderen. De lessen van Versailles waren vergeten door politici als Rumsfeld en G.W. Bush, die niet in de schaduw van Truman of Eisenhower konden staan. Als klap op de vuurpijl werd Rusland door Obama minzaam afgeserveerd als ‘regionale grootmacht’.
Invloed op Poetin
Uit uitspraken van Poetin is duidelijk dat hij dit alles opvat als een diepe vernedering, zowel aan het adres van Rusland als aan dat van hem persoonlijk. Voorbij is de tijd dat hij gezellig zat te pilzen met ons koninklijk paar. Dat rechtvaardigt uiteraard niet het binnenvallen van andere landen, noch door Hitler noch door Poetin. Maar het is wel gebeurd.
Daarbij is cruciaal dat Rusland over atoomwapens beschikt. Zonder die was Rusland allang verslagen, want het Westen had zich dan veel minder beperkingen opgelegd. Ooit had het Westen veel minder conventionele bewapening dan het Warschaupact. Men vertrouwde er toen op dat vanwege de dreiging met atoomwapens het Warschaupact die conventionele bewapening nooit zou inzetten tegen de NAVO.
Wat Max vond
Max van der Stoel heeft mij nog wel eens uitgelegd dat je daarom als NAVO nooit een z.g. No First Use Declaration moest afgeven en dat ook niet in je verkiezingsprogramma moest opnemen, ook al zou je in de praktijk nooit als eerste kernwapens inzetten. Ik vroeg mij toen overigens af of de Sovjet Unie zo’n verklaring ook zou geloven.
Maar nu is Rusland de zwakkere partij, en zou die in de verleiding kunnen komen atoomwapens in te zetten ter compensatie van zijn conventionele zwakte. Het is duidelijk dat Biden zich dat gevaar goed bewust is, en daarom binnen de grenzen van Oekraïne blijft opereren en geen no-fly zone wil instellen.
Maar het is niet zeker wat er gebeurt wanneer Rusland steeds meer verliezen lijdt. Rusland dreigt nu al met kernwapens. Daarbij komt dat voor Poetin mensenlevens duidelijk minder tellen dan voor het Westen. Dat kan geen reden zijn hem dan maar zijn zin te geven, want dan is het eind zoek. We kunnen alleen maar hopen dat deze nachtmerrie snel voorbij is.