Verschenen in 'De Leunstoel' - 01-09-2022
Nederland kent op dit moment een uitzonderlijke cumulatie van problemen. Op termijn lijkt mij het grootste probleem de gestage opwarming van de Aarde, maar daar kunnen we zelf weinig aan doen, omdat onze CO2 uitstoot niet meer dan 0,5% van die van de hele wereld bedraagt. We zullen het er van moeten hebben of Amerika, India en China bereid zijn genoeg kerncentrales te bouwen. Natuurlijk moeten we onze eigen uitstoot reduceren, maar dat vooral om onze internationale verplichtingen na te komen en daarmee onze morele positie bij het bepleiten van maatregelen door anderen te versterken.
Bij andere problemen hebben we meer mogelijkheden om eigen maatregelen te nemen, maar wil het daar vaak niet goed mee lukken. Nog steeds is de schade door de aardbevingen in Groningen en door het toeslagenschandaal niet afgewikkeld. We komen honderdduizenden huizen tekort. We hebben de hoogste gasprijs van Europa. Ondanks de welvaart zijn steeds meer gezinnen afhankelijk geworden van de voedselbanken, en met de huidige inflatie is dat er niet beter op geworden. We zijn niet in staat degenen die hier asiel zoeken goed op te vangen, en evenmin om degenen die daar ten onrechte een beroep op doen in voldoende mate tot vertrek te bewegen.
Er zijn onvoldoende arbeidskrachten beschikbaar, mede door de nawerkingen van corona, en dat heeft kwalijke gevolgen voor de publieke sector, zoals strafprocessen die niet meer gevoerd kunnen worden, treinen die niet meer rijden, en dokterspraktijken voor wie geen opvolger is. Er komen steeds meer leerlingen van school die onvoldoende kunnen lezen. En dan is er nog de ondermijning van de rechtsstaat door de criminaliteit, waar we echter nu Jos van Rey weer wethouder is weinig meer van horen.
Maar het gaat niet alleen om de resultaten van ons bestuurlijke systeem, met dat systeem zelf is ook van alles mis. Ministers accepteren niet dat de Tweede Kamer een controlerende taak heeft, maar willen dat Kamerleden die die taak serieus nemen een functie elders krijgen. Vanwege zijn electorale successen vindt de VVD dat je Rutte moet gunnen dat hij af en toe de Kamer verkeerd inlicht. Verzoeken om informatie op grond van de Wet open overheid worden regelmatig niet, te laat of halfslachtig beantwoord. Men beloofde ons een nieuwe bestuurscultuur of nieuw politiek leiderschap, maar je zag toen die belofte gedaan werd al aankomen dat dat niets ging worden. Open government heette de eerste aflevering van de fameuze Britse serie Yes Minister, en je zag hoe daar niets van terecht kwam.
Het vertrouwen in de overheid gaat er daarmee ook niet op vooruit. Schrijnend is dat sommige mensen geen toeslagen meer willen ontvangen, zoals voor het compenseren van de hoge gasprijs, omdat ze bang zijn het geld ooit weer terug te moeten betalen.
Maar dat deze zomer ons land op zijn kop staat is niet vanwege een van de problemen die ik hierboven heb opgesomd. Er blijkt nòg een probleem te zijn. Volgens de minister voor natuur en stikstof staat onze natuur op omvallen, al is heti niet helemaal duidelijk wat je je daarbij moet voorstellen. Wanneer de Eiffeltoren op omvallen staat weet je wat dat is, en ook dat je dan snel de omgeving moet afzetten. Maar de natuur, dat is duidelijk een metafoor.
Hier en daar groeien bomen op plaatsen waar onze topecologen dat liever niet zouden zien, en ergens anders weer sterft er wel eens een boom. Soms schrik je van kale plekken in de natuur, maar dan blijkt het probleem juist dat ze dreigen begroeid te raken. Volgens de dit jaar verschenen Zevende Bosinventarisatie staan de bossen er in het algemeen echter goed voor. Wie Michael de Vries volgt op twitter (@MdeVriesnature), krijgt elke dag een foto van natuur die er goed uitziet. De totale stikstofuitstoot in Nederland bedraagt ook nog maar 30% van die in 1990, maar dat heeft kennelijk niet geholpen.
Dat de aandacht voor de natuur ineens alle andere problemen overtreft, komt door de gevolgen die die aandacht heeft voor de toekomst van de veestapel. Het kabinet wil die halveren. De verontwaardiging hierover is veel groter dan die over de veronderstelde achteruitgang van de natuur. Het lijkt op het palingoproer in 1866 toen er 26 doden vielen bij een conflict over het ‘palingtrekken’, dat door de autoriteiten als dierenmishandeling werd beschouwd. Zover is het gelukkig nog niet gekomen.
Bewoners van het platteland ervaren helemaal geen achteruitgang van de natuur, maar zien wel dat de boeren in hun omgeving gemangeld worden in een ondoorgrondelijk bureaucratisch systeem, dat ze vergelijken met de manier waarop de overheid omgaat met de slachtoffers van de toeslagenaffaire en van de aardbevingen in Groningen. Daarom zeggen ook veel meer mensen op de BBB te gaan stemmen dan er boeren zijn. Ze behoren tot wat René Cuperus en Jesse de Voogd noemen afgehaakt Nederland, dat inmiddels ook een eigen vlag heeft.
Intussen ontkomen we niet aan een reductie van de veestapel door de nonchalante manier waarop Nederland akkoord is gegaan met het Natura-2000 programma, waar we nu niet meer vanaf kunnen ook al is dat strijdig met het democratische beginsel dat wat het volk besloten heeft ook weer door het volk moet kunnen worden teruggedraaid. Dat geeft rechters de mogelijkheid woningzoekenden en bedrijven te gijzelen Daarom zou alles gericht moeten zijn op een maximale reductie van de stikstofuitstoot bij een minimale reductie van de veestapel.
Inmiddels lijkt het er steeds meer op dat het niet werkelijk om de natuur gaat, maar om de (intensieve) veehouderij zelf. Die wekt bij de stadse mensen veel meer weerstand op dan de veronderstelde achteruitgang van de natuur. Er komen vormen van dierenmishandeling voor, maar soms lijkt dat ook inherent aan de veehouderij, zoals de scheiding van kalfjes van hun moeder vlak na de geboorte. Drink de man driekwart kan is er dan niet meer bij, behalve als het over wijn gaat natuurlijk. Er zijn ook mensen die het immoreel vinden om dieren te doden om ze op te eten. Steeds meer mensen zijn dan ook veganist. Als je zo denkt is elke vermindering van de veestapel welkom, los van de effecten op de natuur.
Halvering van de veestapel is dan eerder een doel op zich dan een middel om de natuur te ‘redden’. Dat verklaart dat Tjeerd de Groot ook elke maatregel afwijst die de stikstofdepositie reduceert zonder halvering van de veestapel, want in wezen gaat het hem niet om die reductie. En De Groot heeft D66 aan een touwtje, zoals D66 de andere coalitiepartijen. Hoekstra probeert nu dat touwtje door te knippen, maar het is wel het touwtje dat het kabinet bijeen houdt. En intussen wachten ook al die zoveel serieuzere problemen op een oplossing.