Verschenen: 11-07-2022
Nederland staat op zijn kop vanwege de voorgenomen halvering van de veestapel. Dat moet vanwege de kwaliteit van de natuur, waarbij steeds verwezen wordt naar rechterlijke uitspraken die dan weer gebaseerd zijn op de aanwijzing van 162 beschermde natuurgebieden waar de immissie van stikstof moet worden beperkt. Zonder dat staan rechters op allerlei plaatsen geen woningbouw toe, waarmee de woningzoekende worden gegijzeld door de natuurliefhebber. In de vraag of dit proportioneel is lijkt de rechter zich niet te hebben verdiept.
De voorgestelde maatregelen zijn niet gebaseerd op een politieke afweging door kabinet en Tweede Kamer, maar op een interpretatie door de rechter van keuzes die politici twintig jaar gelden gemaakt hebben. Omdat het hier om een Europees wetgevingsproject gaat, mogen regering en Kamer niet terugkomen op de keuzes van destijds. Je kunt je afvragen of dat wel democratisch is.
Het is heel gewoon dat een nieuw kabinet andere keuzes maakt dan het vorige. Onder dit kabinet wordt de verhuurdersheffing afgeschaft, en we zien voortdurend dat fiscale regels worden aangepast, of de maximum snelheid, en ga zo maar door. Waarom kunnen we de Natura 2000 gebieden dan niet zo aanpassen dat meer recht wordt gedaan aan de belangen van de woningzoekenden? Dat komt omdat de Europese Unie bepaald heeft dat zo’n aanpassing niet is toegestaan, hoewel elk land wel zijn eigen regels en gebieden heeft mogen bepalen.
Het betekent dat de politici die rond 2000 aan de macht waren, de vrijheid voor hun opvolgers aanzienlijk hebben ingeperkt. Daarmee wordt de mogelijkheid tot zelfcorrectie die eigen is aan de democratie teniet gedaan. In zijn beroemde oratie De democratische Staat en de niet-democratische partijen zei de staatsrechtgeleerde George van den Bergh daarover in 1936:
Het [volk] kent zijn verantwoordelijkheid, het verbetert eigen fouten. In beginsel is iedere democratische beslissing herroepelijk, al kunnen natuurlijk niet altijd alle gevolgen ervan ongedaan gemaakt worden.
Voor Van den Bergh was dit beginsel vooral van belang omdat het zich keert tegen partijen die de democratie willen afschaffen, zoals de NSDAP die toen pas in Duitsland aan de macht was gekomen. Wat zij wilden kon immers niet meer langs democratische weg teruggedraaid worden. Daarom bepleitte hij dergelijk partijen te verbieden voordat zij de gelegenheid hadden gekregen de democratie af te schaffen.
Wanneer we met Van den Bergh het vermogen tot zelfcorrectie als essentieel voor de democratie beschouwen, kunnen we niet anders constateren dan dat de Natura 2000 regelgeving ondemocratisch is. Dat zou anders zijn wanneer het ging om regels voor heel Europa, want dan zouden die door het Europese parlement kunnen worden aangepast. Maar elk land heeft zijn eigen gebieden en normen mogen kiezen, en de Europese Unie heeft alleen bepaald dat daar en slot op kwam, daarmee een essentieel democratisch beginsel schendend. Dat moet bevlogen ambtenaren die zich met Natura 2000 bezig hielden veel voldoening hebben gegeven, maar kennelijk hebben de ambtenaren die zijn aangesteld om de rechtsstaat te beschermen toen zitten slapen.
Ook de ontevreden boer of burger loopt aan tegen het ondemocratische karakter van Natura 2000. Burgers worden geacht zich te houden aan politieke beslissingen in een rechtsstaat, omdat de rechtsstaat het hun mogelijk maakt die beslissingen ter discussie te stellen en wanneer ze daarbij voldoende steun krijgen die beslissingen ongedaan te maken. Dat is de studenten gelukt bij het leenstelsel. Zolang die weg bestaat mag je van burgers verwachten dat onwelgevallige besluiten geen reden zijn om in opstand te komen.
Bij Natura 2000 zit de deur van de democratie echter op slot. Je kunt erop bonken wat je wilt, maar er wordt niet open gedaan. Daarmee verliest het beroep op de burger zich neer te leggen bij democratisch genomen besluiten zijn legitimiteit, de burger is immers de kans om langs legale weg andere besluiten te bewerkstelligen ontnomen. Het enige alternatief is dan in opstand komen. Dat zien we dus voor onze ogen gebeuren, en het is geen mooi gezicht. Het dwingt de politie om in te grijpen, maar voor een morele veroordeling is geen plaats meer, al rechtvaardigt het natuurlijk niet het bedriegen van individuele politici op hun huis adres..
Intussen wordt de democratie nog steeds als een Europese waarde gezien. Het Natura 2000 beleid is daar dus mee in strijd. Dan is het aan de regering om de Europese Commissie daarvan te overtuigen.