Verschenen in 'Intermediair' - 05-04-2001
Bij het afsluiten van CAO's worden steeds vaker afspraken gemaakt over eindejaarstoeslagen. In sommige bedrijfstakken is die toeslag al gelijk aan een heel maandsalaris – de dertiende maand – in andere bedrijven streeft men ernaar daarop uit komen. Eigenlijk is het geen dertiende maand maar een veertiende, want de meeste werknemers ontvangen eind mei ook hun vakantietoeslag, die eveneens ongeveer een maandsalaris bedraagt.
Eindejaarstoeslagen zijn een soort glijmiddel bij het afsluiten van CAO's. Door een combinatie van afspraken over de looptijd van de CAO, over een of meer structurele loonsverhogingen, over de ingangsdata van die loonsverhogingen en over al dan niet structurele eindejaarstoeslagen, maken werkgevers en vakbonden de zaak zo ondoorzichtig, dat niemand nog precies kan aangeven, wie de meeste concessies gedaan heeft. En dat maakt het leven van de onderhandelaars er aanzienlijk gemakkelijker op.
Toch zitten er voor individuele werkgevers en werknemers nadelen aan dit soort toeslagen. Voor de werkgevers betekent het een verzwaring van de administratieve lasten, want zij moeten voor iedereen elke maand bijhouden welke aanspraak op een oudejaarsuitkering hij opbouwt, net als bij de vakantietoeslag. Wie voor het einde van het jaar vertrekt, krijgt zijn aanspraken voortijdig verzilverd, net als zijn aanspraken op de vakantietoeslag.
Dit is opmerkelijk, omdat dezelfde werkgeversorganisaties die afspraken maken over eindejaarstoeslagen, klagen over de administratieve lasten van maatregelen die het rijk oplegt. Om daaraan tegemoet te komen, is bij voorbeeld ingesteld dat werknemers hun maandelijkse belastingvermindering vanwege hun hypotheekrente rechtstreeks van de belastingdienst terug ontvangen, en wordt dat geld niet meer met de door de werkgever ingehouden loonbelasting verrekend. Dat heeft tegelijkertijd ook het subsidiekarakter van deze belastingaftrek benadrukt.
Voor de werknemers betekenen dit soort toeslagen, dat ze aan een merkwaardige vorm van paternalisme onderworpen worden. Ze krijgen niet gewoon elke maand wat ze verdiend hebben, maar een stukje daarvan wordt door de werkgever voor ze gespaard om ze in staat te stellen een leuke kerst te vieren of met vakantie te gaan, overigens zonder dat ze over het gespaarde ook rente ontvangen. En als het bedrijf failliet gaat, lopen ze die toeslagen nog mis ook.
Ooit heeft de vakantietoeslag een functie gehad. In de tijd dat vrouwen pas boodschappen bij de kruidenier konden doen nadat op hun man op zaterdagmiddag het weekloon had ontvangen, hadden veel mensen zonder vakantietoeslag met hun vakantie thuis moeten blijven. Maar dat is tegenwoordig toch een uitzondering. En bij uitkeringen zit de vakantietoeslag juist vaak wel in de maandelijkse uitbetaling verwerkt.
Ophoging van het maandsalaris met het percentage van de vakantietoeslag en afschaffing van die toeslag zelf, zou de salarisadministratie eenvoudiger maken, en
de werknemers verlossen van een achterhaald stukje paternalisme. Maar in plaats daarvan wordt nu een tweede vakantietoeslag opgebouwd. Introduceer dan snel ook een extra maandsalaris in de overige tien maanden van het jaar, dan zijn we weer terug bij af.