Verschenen in 'Publieke Tribune' - 02-11-2016
Een verbonden samenleving heet het nieuwe concept-verkiezingsprogramma van de PvdA. Het telt maar liefst 63 bladzijden in een klein lettertype, met allerlei programmapunten en programmapuntjes. Zo moet er een veerpont komen tussen Delfzijl en Emden. Hoe vaak die moet varen staat er nog net niet bij. Maar Delfzijl en Emden zijn dan in ieder geval wel verbonden.
Met dit programma verlegt de PvdA zijn accent van de economie naar de onderlinge omgang van mensen. Jarenlang was de leuze van de PvdA ‘sterk en sociaal’, maar dat laat men nu varen. Ik kan mij daar wel iets bij voorstellen. ‘Sterk en sociaal’ had veel van een afgedraaide grammofoonplaat. Met ‘sociaal’ maakt de PvdA zich ook kwetsbaar na een kabinet dat zorg voor de zwaksten heeft overgelaten aan gemeentebesturen waarvan er veel niet de noden van hun meest behoeftige inwoners maar de hoogte van het overgedragen budget centraal stellen.
Het programma erkent ook: ‘Eerlijk is eerlijk: het Kabinet heeft ook maatregelen genomen die wij als PvdA anders hadden genomen’. Dat is wel een rare formulering, alsof je zou verwachten PvdA en VVD het altijd eens waren. Het erkent in ieder geval dat er een linkser beleid mogelijk was geweest dan dat van Rutte II, wat ik Samsom wel eens heb horen ontkennen. Als voorbeeld noemt de programcommissie de snellere verhoging van de pensioenleeftijd, niet de verhuurdersheffing. Die wil de commissie ook in stand houden. Maar ineens klaagt men dan weer: ‘Er zijn nog steeds verschillen in inkomen en vermogen’. Alsof de PvdA ooit volledige inkomensgelijkheid heeft nagestreefd.
De PvdA legt dus niet meer het accent op de economie. De crisis ligt achter ons, en we gaan nieuwe avonturen tegemoet. De crisis is geen aanleiding voor een herbezinning op het kapitalistische stelsel. Vroeger hadden kiezers juist op economisch terrein de hoogste verwachtingen van de PvdA, maar men legt zich erbij neer dat die tijd voorbij is. In het programma komen economie, werk en zorg dan ook na diversiteit, vluchtelingen en veiligheid.
De verbonden samenleving lijkt op de zorgzame samenleving die het CDA ooit propageerde en zou het antwoord moeten zijn op de verweesde samenleving van Pim Fortuyn. De term ‘participatiesamenleving’, nog centraal in de Troonrede van 2013, heeft men kennelijk willen vermijden. Dat is ook begrijpelijk, want die term is net als ‘zorgzame samenleving’ geassocieerd met de terugtrekkende overheid, die bezuinigt op maatschappelijke ondersteuning door professionals en in plaats daarvan een beroep doet op de sociale omgeving.
Er worden veel woorden gebruikt om de verbonden samenleving te omschrijven, en daar wordt het niet altijd duidelijker door. Men erkent ook dat er geen blauwdruk bestaat voor een verbonden samenleving. Maar wel willen we een regering met een eenduidige missie, een missie waarin het leggen van verbindingen tussen mensen en tussen groepen onderling centraal staat.
Dat is wat anders dan een verhoging van het minimumjeugdloon of het liberaliseren van marihuana. Dat zijn dingen waar de politiek rechtstreeks zeggenschap over heeft. Maar verbindingen tussen mensen, dat kan je alleen indirect bevorderen, en vaak alleen symbolisch. Het homohuwelijk was zo’n stap. Maar de schaalvergroting die de PvdA lang heeft voorgestaan werkt toch eerder omgekeerd. Je loopt er ook snel tegen op dat sommige mensen gewoon graag op zichzelf leven.
Het leggen van verbindingen tussen groepen is nog lastiger, al is dat wellicht veel urgenter. Rond de immigratie, vooral van Moslims, is een giftig debat ontstaan, vooral op de sociale media, waarbij de een elke vorm van Islamkritiek gelijk stelt aan antisemitisme, terwijl de ander beducht is dat in Europa binnenkort de Sharia heerst.
Volgens het concept-programma moet je bereid zijn de vrijheid van de ander te verdedigen, ook als je het niet met zijn of haar keuzes eens bent, maar discriminatie, uitsluiting en racisme horen niet in onze samenleving thuis. Verdedigen we dan de vrijheid van Wilders? En van mannen die niet toestaan dat hun vrouw in deze goddeloze wereld het huis verlaat? Opstellers van verkiezingsprogramma’s vinden vaak dat het sparen van de kool niet ten koste van de geit mag gaan, zo ook hier.
Dit programma geeft daar meer voorbeelden van. De commissie stelt dat een bindend correctief referendum de betekenis van de representatieve democratie verdiept. Publieke instellingen moeten zich organiseren ‘op een schaal waarbij de regio de kern is’, maar we lezen niet of dat ook voor de politie geldt. De voordelen van grootschalige gegevensverwerking moeten de ruimte krijgen zonder de risico’s voor privacy uit het oog te verliezen. De agrarische sector moet bijdragen aan de oplossing van de wereldvoedselproblematiek maar of daartoe ook genetische modificatie acceptabel is staat er niet bij. Hoe we de burgemeester willen kiezen wordt helemaal in het midden gelaten, terwijl formeel deze verkiezingen worden gehouden om een grondwetswijziging mogelijk te maken waarbij de kroonbenoeming wordt afgeschaft.
Het meest verrast was ik door de zin dat Nederland over tien jaar de best opgeleide beroepsbevolking ter wereld moet hebben, om economisch voorop te blijven lopen. Dat lijkt me typisch een vorm van economisering zoals Jesse Klaver die bestrijdt. Men conformeert zich zo aan het neoliberale concept van de geschiedenis als een concurrentieslag tussen landen. Dat er juist een probleem is met een groeiende laaggeleerdheid en met universiteitsstudenten die geen fatsoenlijke zin op papier krijgen zou je niet verwachten als je dit leest. Maar de diepere vraag is natuurlijk of een dergelijke verheerlijking van de concurrentie tot een meer verbonden samenleving leidt.
Voor wie toch nog op de PvdA wil stemmen heb ik één troost. Er staat op het partijbureau een grote papiervernietiger. En daar gaat dit programma in, woensdag 15 maart om 9 uur ‘s avonds.