Zoek op trefwoord :
Het raadsel Schengen
Verschenen in 'De Leunstoel' - 17-12-2015

In de discussie rond vluchtelingen speelt het Schengen verdrag een grote rol, met name omdat er een ongecontroleerde stroom vluchtelingen is die vanuit Turkije de Griekse eilanden weet te bereiken, en vervolgens doorreist naar de rest van het Schengen gebied. Het antwoord zou zijn, dat de buitengrenzen van het Schengen gebied beter bewaakt moeten worden. Wanneer Griekenland daar niet toe in staat is, moet er maar een mini-Schengen komen, dat die grenzen wel kan bewaken
Er zitten twee stappen in deze redenering die ik niet begrijp. In de eerste plaats, wat stelt men zich voor bij een betere bewaking van de grens tussen Turkije en Griekenland? Er liggen twee stevige bruggen over de Bosporus, en zonder enige controle kan iedereen daarover van Azië naar Europa lopen. Dat geeft echter geen toegang tot het Schengen gebied, want er staat een moeilijk te passeren hek tussen Europees Turkije en Griekenland. Bewaking van de grens over land is dus niet het probleem.
Het probleem is de zeegrens. Die valt veel lastiger te bewaken. Er vallen nu al veel slachtoffers omdat mensen in wrakke bootjes de overtocht van Turkije naar de Griekse eilanden maken. Onze humanitaire normen schrijven voor dat we drenkelingen redden, maar die zijn dan ook in het Schengen gebied. Veel mensensmokkelaars speculeren daarop.
Nu zijn er afspraken gemaakt met Turkije dat dat land de uitreis van vluchtelingen meer gaat beperken. In ruil daarvoor is Europa niet alleen bereid tot meer financiële steun, maar ook tot vrij reizen voor alle Turken en het hervatten van de onderhandelingen over Turkije in de EU die om goede redenen stil lagen. Dat roept de vraag op of dat Turkse optreden effectief zal zijn, maar ook naar de morele rechtvaardiging daarvan.
De Berlijnse muur werd opgericht om de uitreis uit de DDR te bemoeilijken. Daarbij werden mensen die dat toch probeerden dood geschoten. Het was een ongevraagde maar wel zeer effectieve vorm van bescherming van de buitengrens van het Schengen gebied. Ik neem aan dat we niet willen dat de Turken dat ook gaan doen.
Je kunt ook de vraag stellen wat eigenlijk rechtvaardigt dat landen de uitreis tegengaan van mensen die niets misdaan hebben. In het geval van de DDR waren we verenigd in onze verontwaardiging daarover. Maar van Turkije verwachten we dat nu juist wel. Dat wil niet zeggen dat Griekenland bootvluchtelingen niet zou mogen en moeten weigeren. Maar hoe uitvoerbaar is dat wanneer Turkije niet bereid is ze opnieuw toe te laten, met het niet van redelijkheid gespeende argument dat Turkije al zo veel vluchtelingen heeft opgenomen.
Maar je moet ook de vraag stellen wat het zou veranderen wanneer Griekenland geen deel meer zou uitmaken van het Schengen gebied. Dat zou een klap zijn voor de Griekse nationale trots. Voor reizigers maakt het echter weinig uit. Die hoeven officieel hun paspoort niet meer te laten zien wanneer ze naar West-Europa vliegen. Maar ik zou het toch maar meenemen, want je kunt altijd gecontroleerd worden. In Parijs eist de politie tegenwoordig al dat je je legitimeert wanneer je met de Thalys naar Nederland reist.
De overgrote meerderheid van de vluchtelingen gaat over land van Griekenland naar West-Europa. Daarbij blijkt dat er geen aaneengesloten Schengen gebied is. Om van Griekenland in een van de andere Schengen landen te komen moet je landen passeren die niet onder het Schengen verdrag vallen en die aan passanten dus hun eigen eisen kunnen stellen. In de praktijk weten ze daar niet goed raad mee. Sommige vluchtelingen worden tegengehouden, velen lukt het om door te reizen. Die komen dan opnieuw aan de buitengrens van het Schengen gebied. Ook daar zou die grens dus bewaakt moeten worden.
Maar terwijl het Griekenland wordt kwalijk genomen dat het de buitengrens onvoldoende bewaakt terwijl het dat niet kan, wordt het landen aan de buitengrens die wel effectieve maatregelen nemen juist kwalijk genomen. Hongarije heeft net zo’n hek opgericht als langs de landgrens tussen Turkije en Griekenland, en tussen Marokko en de Spaanse enclaves in Afrika die deel uitmaken van het Schengen gebied. Maar dat wordt gezien als een symptoom van de kwaadaardigheid van het Hongaarse regiem, in plaats van als een logische consequentie van het Schengen verdrag.
Daarom begrijp ik de voorstellen voor een mini-Schengen ook niet. Dat zou neerkomen op een soort Groot-Duitsland, met naast Duitsland Oostenrijk en de Benelux. Daarbinnen zou je vrij mogen reizen, maar de buitengrenzen worden streng bewaakt. Daarbij zou Nederland het enige lid zijn zonder buitengrens over land, wat ons weer een hoop problemen scheelt. Oostenrijk zou dan moeten doen wat Hongarije nu al doet.
Het gevolg zal zijn een grote opeenhoping van vluchtelingen in het kleine Slovenië aan de Oostenrijkse grens, waar zich een humanitaire ramp gaat voltrekken. Daarvan gaat een grote druk uit om dan toch maar mensen toe te laten. Het vluchtelingenverdrag geeft hun ook het recht om asiel te vragen. De massaliteit van de vluchtelingenstroom maakt het onmogelijk al die verzoeken aan de grens af te handelen, anders was het Dublin akkoord ook nog van kracht geweest.
Er zijn geen gemakkelijke oplossingen. Maar er is wel een probleem. Ik geloof niet in verhalen dat de Syrische vluchtelingen zo’n geweldige boost aan onze economie zullen geven. Maar we willen geen schietende Turkse Vopo’s aan de Aegeïsche Zee. Inperking van het Schengen gebied zal niet helpen. Deportatie van vluchtelingen naar Oost-Europese landen die hen niet willen hebben zal ook niet lukken.
Betere opvang in de regio kan helpen, maar het is toch enigszins beschamend dat we de benarde situatie van de Syrische vluchtelingen pas hebben willen zien nu ze massaal onze kant op komen, mede door de ondoordachte uitnodiging van Angela Merkel. De beelden daarvan roepen medelijden op, maar hebben ook iets angstaanjagends, mede omdat ze duidelijk maken dat de Europese regeringen de zaak niet in de hand hebben.
Misschien moeten we gewoon accepteren dat mondiaal bezien West-Europa deel uitmaakt van dezelfde regio als Syrië. Kijk maar naar de grenzen van het Romeinse rijk. Dan is het logisch dat wij een aandeel hebben in de opvang van vluchtelingen. Dat zal ons veel geld, ruimte en inspanning kosten. Maar dat geldt voor Turkije, Libanon en Jordanië nog veel erger.