Verschenen in 'TPC' - 06-08-2015
Alex Brenninkmeijer is iemand die geen blad voor de mond neemt. Dat deed hij niet als Nationale Ombudsman, maar hij doet het ook niet nu hij lid is van de Europese Rekenkamer. In een interview met de Volkskrant (14 april 2015) hekelde hij de manier waarop er binnen de EU met geld wordt omgegaan. Hij constateert onvoldoende solidariteit tussen de landen, die in plaats daarvan uit zijn op zo veel mogelijk subsidies. ‘Beter verkeerd besteed bij mij dan goed bij de buren’.
Hoewel Brenninkmeijer gelijk heeft dat de burger zich minder vereenzelvigt met Europa dan met Nederland, is het probleem dat hij signaleert niet specifiek Europees. Het is precies de reden dat Nederland al sinds het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw streeft naar sanering van de specifieke uitkeringen aan gemeenten.
In 1981 bracht de Raad voor de Gemeente Financiën het rapport Heiligt het doel alle (specifieke) middelen? uit, waarin kritiek werd geuit op het grote aantal specifieke uitkeringen, waarmee de gemeentelijke beleidsvrijheid werd aangetast en een efficiënte taakuitvoering belemmerd werd. Er kon zo zelfs geld gaan naar een voorziening waar ter plaatse helemaal geen behoefte aan was.
Wie dat laatste niet gelooft, moet in Leiden eens naar de Blauwpoortsbrug komen kijken. Die is begin jaren negentig van een nieuw bewegingswerk voorzien, omdat de toenmalige wethouder economische zaken ambtenaren op het departement ervan had overtuigd dat dat goed voor het watertoerisme was. Het leek me niet zo’n slim plan, want een paar honderd meter verder lag een recent aangebrachte vaste brug, en het opengaan van de Blauwpoortsbrug zou een groot verkeersprobleem oproepen, vooral voor de busdiensten. Die brug gaat ook nooit open. Maar mijn collega verzekerde mij dat het Leiden geen cent zou kosten, en wie was ik dan om hem zijn hobby te misgunnen.
Terwijl het RFV-rapport uit 1981 in Nederland een proces in gang zette om de specifieke uitkeringen te saneren dat nog steeds doorgaat en met de nieuwe decentralisaties zelfs is versneld, werd dit vanuit Brussel doorkruist. Daar riep men allerlei fondsen in het leven om gemeenten te steunen bij lokale projecten zoals een fietspad in Wassenaar of sierbestrating op Sicilië. Langs Poolse wegen verschenen nutteloze geluidsschermen, want daar konden Poolse bedrijven aan verdienen.
De bezwaren tegen deze specifieke uitkeringen waren nog veel groter dan die tegen de binnenlandse. Nu gingen ambtenaren in Brussel gemeentebestuurtje spelen. Naast de specifieke uitkering moesten gemeenten ook eigen geld leggen, waarmee ze nog meer onder druk kwamen te staan om de eigen prioriteiten los te laten. Landen wilden even veel terug krijgen als ze aan Brussel betaalden, de ‘juste retour’, maar kregen dan voor het vrij besteedbaar geld dat ze hadden ingeleverd gebonden geld terug, en door de vele administratieve handelingen was dat ook minder.
Ondernemende particulieren richtten het bureau Pecunia Non Olet op om gemeenten bij de subsidieaanvragen te ondersteunen. Die hielpen je ook om subsidieaanvragen zodanig te verdraaien dat je het geld kon uitgeven in overeenstemming met je eigen prioriteiten. Voor je het weet ben je van aan het frauderen. Gemeenten kwamen ook in de problemen omdat geld dat te goeder trouw was uitgegeven toch niet conform de regels bleek te zijn besteed en werd teruggevorderd.
Toch was men in Brussel heel tevreden over dit alles. Men had het idee dat op die manier ‘Europa dichter bij de burger werd gebracht’. Om die reden waren er ook voorschriften over de grootte en de indeling van de borden die geplaatst moesten worden bij door de EU gesubsidieerde projecten. Wanneer Brenninkmeijer zich ergert aan perverse processen bij de toedeling van Europese subsidies zou hij ook eens de vraag moeten stellen hoe democratisch het is dat Europa zo reclame voor de eigen winkel voorschrijft.
Of de burger er ook zo op reageert als men in Brussel denkt vraag ik mij trouwens sterk af. Wanneer ik zie dat Europa fietspaden in Wassenaar subsidieert, denk ik zelf eerder dat er iets grondig mis is met de taakverdeling binnen Europa. Misschien heeft dat de afwijzing van de Europese Grondwet in 2005 wel bevorderd.
Europa heeft een eigen proces van sanering van de specifieke uitkeringen nodig. Misschien kan Brenninkmeijer daar binnen de Europese Rekenkamer eens op aandringen.