Verschenen in 'De Leunstoel' - 26-02-2015
Sinds Piketty’s Le capital au XXI siècle ook in het Engels verschenen is, is er in de economie weer grote belangstelling voor het thema gelijkheid. Piketty schetst de economische verhoudingen van vóór de Eerste Wereldoorlog, met name in Engeland en Frankrijk, toen de welvaart geconcentreerd was bij een kleine groep die niet hoefde te werken maar leefde van het rendement op geërfd vermogen.
Dat vermogen is sindsdien goeddeels verloren gegaan, door oorlogsgeweld, inflatie, en dekolonisatie, en door vakbonden die hun deel van de welvaart opeisten. Na de Tweede Wereldoorlog breekt een periode van veel grotere gelijkheid aan, maar Pi-ketty ziet inmiddels de ongelijkheid weer toenemen, en waarschuwt voor een terug-keer van de verhoudingen van voor de Eerste Wereldoorlog.
Er is discussie of dat zal gebeuren, maar ook of dat erg is, en of maatregelen die Pi-ketty voorstelt om de groei van de ongelijkheid af te remmen niet ten koste van de welvaart gaan. Je kunt je ook afvragen hoe erg het is als sommige mensen puissant rijk zijn, wanneer de rest van de bevolking voldoende inkomsten heeft om een fat-soenlijk bestaan te kunnen leiden.
Neoliberalen verkondigen dat onze welvaart gebaat is bij een zo ongehinderd moge-lijk functioneren van de markt, en dat je zeker niet belastingen moet heffen om daar-mee de inkomens- en vermogensverhoudingen te beïnvloeden. Daarmee verliezen mensen met een hoog inkomen de prikkel om zich in te spannen, en dat kost wel-vaart.
Hier is echter van alles tegenin te brengen. Wie denkt dat mensen alleen werken vanwege financiële prikkels, moet zich keren tegen de vorming van vermogens die mensen in staat stellen zonder werk comfortabel te leven. Maar het is ook maar de vraag of die prikkel juist bij hoog gesalarieerde posities wel werkt. Die mensen ontle-nen aan hun werk niet alleen een inkomen, maar ook macht, en worden in de watten gelegd door secretaresses en chauffeurs.
Belangrijk is ook dat mensen met hoge inkomens meer sparen. Dat is onder sommi-ge omstandigheden een deugd, maar niet in een situatie van chronische onderbe-steding waar we nu in terecht zijn gekomen. Herverdeling van geld van rijk naar arm zal leiden tot grotere bestedingen, en helpt ons uit de crisis te komen.
Maar zo’n herverdeling levert ook op een andere manier meer welvaart op. Econo-men zijn geneigd onze welvaart te meten door alle inkomens bij elkaar op te tellen. Daarmee nemen ze impliciet aan dat duizend euro voor een miljonair een even grote bijdrage aan onze welvaart levert als duizend euro voor de spreekwoordelijke bijstandsmoeder. Maar dat is niet zo. Wanneer we duizend euro weghalen bij de miljonair zal hij dat nauwelijks merken en dus geen welvaart verliezen, terwijl het voor de bijstandsmoeder misschien wel betekent dat ze eindelijk een paar dagen met vakantie kan en er dus significant in welvaart op vooruit gaat. Herverdeling leidt dus tot meer welvaart, zelfs wanneer de kosten ervan zodanig zijn dat het BBP volgens de economen-definitie lager uitkomt.
Het is ook niet waar dat mensen met een bescheiden inkomen er geen last van heb-ben wanneer anderen rijker zijn. Zondag 15 februari vertoonde de VPRO Het Groot-Brittannië van Ken Livingstone, waarin deze oud-burgemeester van Londen onder meer liet zien hoe mensen uit hun huis moeten omdat anderen een veel hogere huur kunnen betalen. Naarmate er op veilingen meer betaald wordt voor kunstwerken, hebben musea die die kunstwerken willen kopen om ze aan iedereen te laten zien steeds vaker het nakijken. En dan hebben we het nog niet over de rol die geld speelt op de relatiemarkt.
Met geld kun je ook macht kopen. Je voetbalclub kan zo maar ineens het eigendom zijn van een miljardair uit Kazachstan. Rijken kunnen goede advocaten en lobbyisten inschakelen om hun zin te krijgen. Dat gebruiken ze om hun eigen belangen te verdedigen, maar ze lopen daardoor ook minder risico onschuldig veroordeeld te worden.
Een curieus voorbeeld van de macht van het geld levert de zaak-Demmink. Deze voormalige topambtenaar op het ministerie van Justitie wordt door sommigen be-schuldigd van seksueel misbruik van jonge jongens. Of dat terecht is weet ik niet, ik kom niet in die kringen. Maar de beschuldigingen werden pas serieus genomen toen degenen die ze deden financieel werden gesteund door de familie Poot, die bij grondspeculaties belemmerd werd door rechterlijke uitspraken en Demmink verweet – waarom is onduidelijk - dat dat kwam omdat hij zich bemoeid had met de samen-stelling van de rechtbank.
Het kan zijn dat Demmink uiteindelijk veroordeeld wordt, en dan zou de reactie kun-nen zijn dat het dus maar goed was dat de familie Poot zich tegen hem gekeerd heeft. Maar het komt natuurlijk vaker voor dat iemand misdrijven pleegt die niet aan het licht komen. Is de rechtstaat er dan bij gebaat dat je lot ervan afhangt of je vijan-den hebt gemaakt met voldoende geld om de jacht op jou te openen?
Vaak wordt ook gesteld dat het in het leven moet gaan om gelijke kansen, en niet om gelijke uitkomsten. Maar kansen in het leven zijn ook afhankelijk van de rijkdom van je ouders. Tot voor kort was er zo’n mooie regeling waarbij je ouders je zonder belasting geld konden geven om een huis te kopen. Dan moeten je ouders dat wel hebben, natuurlijk.
Rijke ouders kunnen bijlessen betalen, arme niet. Als je ouders genoeg geld hebben en je goed met ze op kan schieten hoef je geen studielening te sluiten. Piketty keert zich daarom tegen wat bij ons het sociale leenstelsel wordt genoemd. Werkloze academici met rijke ouders kunnen zich ook permitteren ergens onbetaald stage te lopen en zo aan hun carrière te werken, anderen moeten bij Albert Heyn achter de kassa en komen misschien nooit meer verder.
En dan is er de vererving als zodanig . De PSP, een van de voorlopers van Groen-Links, had ooit in zijn programma staan dat vererving onmogelijk zou zijn. Toen in 1966 binnen de PvdA Nieuw Links werd opgericht, was een van de programmapun-ten dat boven ƒ 100.000 de successierechten 99% zouden bedragen. Daar hoor je nooit meer iemand over. Maar ook vererving doorbreekt het ideaal van gelijke kan-sen, en des temeer naarmate de vermogensongelijkheid groter is.
Meer gelijkheid brengt ons dus zowel meer welvaart als meer rechtvaardigheid.
In De Leunstoel 26 februari 2015