Zoek op trefwoord :
De Eerste Kamer is nu belangrijker dan de Tweede
Verschenen in 'PvdA Leiden' - 20-02-2015

Op 18 maart zijn er verkiezingen voor de Eerste Kamer. Weliswaar zijn dat indirecte verkiezingen, omdat we dan formeel de leden van Provinciale Staten kiezen die op hun beurt de Eerste Kamer kiezen, maar materieel zijn het verkiezingen voor de Eerste Kamer. Ook de Amerikaanse president wordt niet rechtstreeks gekozen, maar toch duiden we de dag dat de kiesmannen en –vrouwen worden gekozen aan als de dag van de presidentsverkiezingen.
De Eerste Kamer wordt steeds belangrijker, door de snel wisselende kiezersgunst. Daardoor kan het gebeuren dat in die Kamer andere partijen een meerderheid hebben dan in de Tweede Kamer, en dan kan een kabinet niet volstaan met steun in de Tweede Kamer, maar moet er ook gekeken worden naar de samenstelling van de Eerste.
Daarom probeert men nu bij wetsvoorstellen reeds in de Tweede Kamer de steun te krijgen van partijen die tezamen met de coalitie ook een meerderheid in de Eerste Kamer hebben. Bij het eerste kabinet Rutte betekende dat achterbankgesprekken met de SGP, bij het tweede onderhandelingen met de ‘constructieve drie’: D66, CU en SGP. Het zal bij de volgende kabinetsformatie betekenen dat het kabinet ook een meerderheid in de Eerste Kamer moet hebben.
Het gevolg is dat de Eerste Kamer als instituut aan belang gewonnen heeft t.o.v. de Tweede Kamer, maar dat dat niet geldt voor de fracties. Meer dan vroeger worden fracties in de Eerste Kamer geacht aan de leiband te lopen van hun partijgenoten in de Tweede Kamer, anders hebben die deals geen zin.
Kiezers realiseren zich dat er bij de Statenverkiezingen meer op het spel staat dan vroeger. In 2011 was de inzet of Rutte I nog wel over een meerderheid in de Eerste Kamer zou beschikken, en dat leidde tot een opkomst van 56,0%, tegen 46,3% vier jaar daarvoor. De steun voor provinciale partijen nam juist af. Ik verwacht deze keer nog een hogere opkomst, en nog minder stemmen op provinciale partijen.
Op deze manier worden de EK-verkiezingen ook belangrijker dan die voor de Tweede Kamer. De samenstelling van de Eerste Kamer zal tot 2019 vast blijven liggen, en dat betekent dat na de volgende Tweede-Kamerverkiezingen geen kabinet gevormd zal kunnen worden dat naast een meerderheid in de Tweede Kamer niet ook op een meerderheid in de Eerste Kamer kan rekenen. Als dat niet lukt, kun je wel nieuwe verkiezingen houden voor de Tweede Kamer, maar niet voor de Eerste.
Elke partij kan daar last van krijgen. Ik vind deze aantasting van de rol van de Tweede Kamer zeer verontrustend, en ik verbaas mij dat niet alle partijen allang hebben ingestemd met het initiatief van de VVD om daarover een staatscommissie aan het werk te zetten.
De beste oplossing lijkt mij elke keer wanneer er verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn diezelfde dag ook verkiezingen voor Provinciale Staten te houden. Er blijft dan één kamer die de wetten maakt en een die ze toetst, zoals de Commissie Van de Roer dat in 1797 al voorstelde. Maar bij die toetsing speelt dan de andere politieke samenstelling van de Eerste Kamer geen rol meer.