Verschenen in 'TPC' - 08-12-2014
We denken altijd dat alles in Nederland zo goed geregeld is. Maar als je een beetje krabt aan de regelgeving stuit je soms op merkwaardige inconsistenties. Zo mag ik graag aandacht vragen voor het feit dat gemeenten al dertig jaar bij hun boekhouding het stelsel van baten en lasten dienen te hanteren, terwijl de Gemeentewet nog steeds het uitgavenbegrip van de kameraalstijl hanteert. Gelukkig leidt dat nooit tot problemen, zo belangrijk is de Gemeentewet nu eenmaal niet.
Anders ligt dat bij de Muntwet 2002. Die wet maakt onderscheid tussen munten met en zonder de status van wettig betaalmiddel. In die laatste categorie vallen de gouden dukaat, de dubbele gouden dukaat en de zilveren dukaat. Die worden wel door het Rijk uitgegeven, maar ze zijn geen wettig betaalmiddel. De groenteboer hoeft ze dus niet te accepteren.
Dat laatste geldt ook voor valse munten: ‘Niemand is gehouden valse of vervalste munten aan te nemen’ (art. 8 lid 1). Daarnaast heeft de Europese Raad in zijn verordening van 3 mei 1998 vastgesteld dat je niet verplicht bent om meer dan vijftig munten tegelijkertijd als betaling aan te nemen, een beperking die overigens niet in de muntwet valt terug te vinden. Je zou dan verwachten dat je met hooguit vijftig niet vervalste munten die als wettig betaalmiddel zijn aangemerkt overal kunt betalen. Wat betekent anders de term wettig betaalmiddel? En dat geldt dan natuurlijk ook voor bankbiljetten.
Helaas. Gefopt! Op de website van de rijksoverheid treffen we een artikel aan met de titel ‘Kan ik met een wettig betaalmiddel overal betalen?’ (http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geldzaken/vraag-en-antwoord/kan-ik-met-een-wettig-betaalmiddel-overal-betalen.html) . Het antwoord is niet ‘ja, natuurlijk, wat denkt u anders dat met “wettig betaalmiddel” wordt bedoeld’, maar ‘de wet verplicht niemand om wettige betaalmiddelen te accepteren’. Zo zijn benzinepomphouders niet verplicht om biljetten van € 100 te accepteren en mogen winkeliers munten van 1 en 2 eurocent weigeren. Soms kun je alleen met een chipknip of een pinpas betalen. Wie in mijn woonplaats Leiden een paspoort wil, is verplicht te pinnen.
Ik vind dit een ongewenste toestand. Je verwacht dat als de Europese Raad munten aanmerkt als wettig betaalmiddel (‘legal tender’), dat je er dan in de EMU-landen ook overal mee kunt betalen. Wat is anders de betekenis van die term? Dat kan toch alleen maar zijn dat iedereen verplicht is ze als betaling aan te nemen, en dat ze zich daarmee onderscheiden van betaalmiddelen waarbij die verplichting niet bestaat, zoals dukaten, lokale munten, credit cards, geld van buiten de eurozone en bitcoins?
Wat heeft het voor zin om aan te geven dat er in sommige gevallen geen sprake is van een wettig betaalmiddel, wanneer je zogenaamde wettige betaalmiddelen even goed mag weigeren? Iedereen is vrij meer dan vijftig euromunten, dukaten of valse munten als betaalmiddel te accepteren, maar het verschil met een wettig betaalmiddel zou moeten zijn dat je dat niet hoeft. Anders is wettig betaalmiddel een loos begrip.
Het kan best zinvol zijn om winkeliers toe te staan bepaalde betaalwijzen niet te accepteren. Bij voorbeeld met munten van een of twee eurocent, of met al te grote bankbiljetten. Maar als je die eerste tot wettig betaalmiddel hebt uitgeroepen, moet er ook een wettelijke bepaling zijn op grond waarvan je die betaalwijzen niet hoeft te accepteren. En dat geldt des te meer wanneer de klant verplicht wordt te pinnen.
Door te pinnen werk je mee aan de registratie van je betalingen. Dat is heel privacygevoelig, veel privacygevoeliger dan het registeren van vliegreizen waar de hele Tweede Kamer laatst nog zulke grote problemen mee had. Je wordt zo haast ook wel gedwongen tot internetbankieren, omdat je anders geen overzicht over je geld meer houdt. Het is een vorm van digidwingelandij, net als de OV-chipkaart.
Het betekent regelmatig een nieuwe computer kopen omdat het vorige model obsoleet is, een abonnement nemen op een virusscanner, regelmatig mailtjes wegklikken van criminelen die achter je bankgegevens proberen te komen, maar daarentegen er op vertrouwen dat al die updates van Windows veilig zijn. In een vrij land moet je daarvoor kunnen kiezen, maar moet je er ook nee tegen kunnen zeggen.
Wie gaat procederen tegen de gemeente Leiden als die weigert bij het uitgeven van een paspoort een wettig betaalmiddel te accepteren?
In TPC december 2014