Verschenen in 'Tijdschrift voor de Politie' - 03-05-2013
De opheldering van de moord op Marianne Vaatstra heeft weer laten zien wat een geweldige potenties DNA heeft als opsporingsmiddel. Doordat iedereen zijn eigen DNA heeft (m.u.v. eeneiïge tweelingen), functioneert dat als een soort streepjescode die de natuur (sommigen zullen zeggen God) ons gegeven heeft, en waarmee kan worden nagegaan waar we zijn geweest.
Vooral bij verkrachtingszaken is het een krachtig opsporingsmiddel. Met DNA kun je aantonen wie de verkrachter was, maar ook dat iemand het niet gedaan heeft. Hoe belangrijk dat laatste kan zijn blijkt uit een reconstructie van het onderzoek naar de moord op Marianne Vaatstra in de Volkskrant van 23 februari. Op een geven moment was er een warrige verdachte aangehouden, die wanneer de recherche hem krachtig had aangepakt misschien wel bekend had. Gelukkig voor hem en voor de betrokken rechercheurs kon men constateren dat zijn DNA niet klopte met het zaad dat de moordenaar had achtergelaten.
Toch zijn er allerlei dilemma’s rond DNA–onderzoek. Uit het Volkskrant artikel blijkt dat men in staat was geweest uit het achtergelaten sperma op te maken dat de dader hoogst waarschijnlijk niet uit het plaatselijke AZC kwam, terwijl veel mensen dat juist wel dachten, en daardoor veel onrust ontstaan was. Toch is dat resultaat niet bekend gemaakt, omdat het onderzoek illegaal was. Waarom in hemelsnaam? Omdat je zo de privacy van de dader schendt?
De hamvraag is natuurlijk hoe ver je mag gaan met het aanleggen van een DNA database, en of je daarin ieders DNA mag opslaan. Dan was de moordenaar van Marianne Vaatstra direct aangehouden, zou de Utrechtse serieverkrachter allang gepakt zijn, en was ook de echte dader in de Puttense moordzaak veel eerder gevonden. Daarvoor zouden dan geen onschuldigen zijn veroordeeld, en de echte dader had geen tweede geweldsdelict kunnen plegen.
Toch is het idee van een nationale databank zeer omstreden. Een principieel bezwaar is dat je door je DNA af te staan meewerkt aan je eigen veroordeling. Het zou ook inbreuk maken op je privacy. Er kunnen vergissingen worden gemaakt bij het onderzoek. En er kan zelfs mee gemanipuleerd worden.
Toch vind ik dat allemaal geen overtuigende argumenten, zeker wanneer je het vergelijkt met de plicht om je auto van een nummerbord te voorzien. Ook daarmee word je gedwongen mee te werken aan je eigen veroordeling. Je kunt daartegen in brengen dat niemand jou dwingt een auto te kopen, maar dat tegenargument ging misschien nog op toen in 1898 het nummerbord werd geïntroduceerd, maar niet meer nu de auto zo gangbaar is als tegenwoordig.
Nummerborden zitten gewoon op een auto, en daar heb je vaak al genoeg aan om te weten dat iemand ergens geweest is. En anders is het voor privé detectives een koud kunstje om de eigenaar te achterhalen. De introductie van het nummerbord had geen zin gehad wanneer er niet van het begin af aan een centrale registratie was geweest van de eigenaren. Dat is veel bedreigender voor de privacy dan een centrale DNA registratie.
Bij DNA is er een truc nodig om aan het materiaal te komen, een gespecialiseerd laboratorium om daar de DNA code uit af te lezen, en is het matchen met het landelijk bestand ook veel ingewikkelder. Nummerborden stellen de politie in staat om geautomatiseerd vast te leggen wie er een bepaald punt passeren, maar er zijn gelukkig nog geen snuffelpalen die van iedereen die langs komt een molecuul DNA absorberen om die met een landelijke databasis te vergelijken.
Ook bij nummerborden zijn vergissingen mogelijk. Regelmatig hoor je van mensen die een bekeuring krijgen voor een overtreding op een plaats waar ze nog nooit geweest zijn. Het is niet zo ontzettend moeilijk om je eigen nummerplaat te vervangen door die van iemand anders, en die zo voor een overtreding te laten boeten.
DNA biedt de mogelijkheid voor een kwaadwillige one night stand om te manipuleren met sperma in een condoom, en zo iemand een verkrachting in de schoenen te schuiven. Echt veilig vrijen betekent voor een man dan ook dat hij het condoom meeneemt: laat niet als dank voor het aangenaam verpozen … En de recherche moet altijd verdacht zijn op het manipuleren van bewijsmateriaal, bij DNA zo goed als bij welk technisch bewijs dan ook.
Wanneer we het nummerbord niet allang kenden, zou een poging om het nu in te voeren waarschijnlijk op een breed maatschappelijk protest stuiten. De vraag is zelfs of wanneer er nu een Kamermeerderheid voor zou zijn om, die verplichting niet op zo veel burgerlijke ongehoorzaamheid zou stuiten dat de invoering zou mislukken.
Daaraan zie je de kracht van gewenning. Nummerborden zijn er nu eenmaal, en dus is er slechts een zwak protest wanneer de politie steeds verdere inbreuken op onze privacy maakt bij het gebruik daarvan. DNA, daar zijn we niet zo aan gewend, en dat vinden we eng. Maar verkracht worden is nog veel enger.
In: Tijdschrift voor de Politie jg. 75 nr. 3/13