Verschenen in 'PvdA Leiden' - 15-02-2013
De Romeinse mythologie kende de god Janus, die een hoofd had met twee gezichten. Januari is naar hem genoemd. In onze tijd zie je die twee gezichten bij het Centraal Planbureau, waarvan de voorspellingen in de media worden gepresenteerd alsof ze een goddelijke herkomst hebben, hoewel ze in de praktijk nooit uitkomen.
Het ene gezicht van het CPB kijkt naar links, het andere naar rechts. Als het om de korte termijn gaat laat het CPB een links gezicht zien. Het CPB is zich zeer bewust dat bezuinigingen op de overheidsuitgaven de economische groei beperken, en dus ten koste gaan van de belastingopbrengsten. Daarmee zijn bezuinigingen als middel om het overheidstekort te niet te doen maar beperkt effectief.
Dat blijkt bij voorbeeld uit de doorrekening door het CPB van het regeerakkoord. Daarin probeerde men met € 15 miljard (2,3% BBP) aan bezuinigingen en lastenverzwaringen het overheidstekort tot 0,5% BBP te reduceren. Daardoor dalen echter de belastinginkomsten, en stijgen de lasten van de werkloosheid stijgen. Daardoor komt het CPB voor 2017 uit op een overheidstekort van 1,7% BBP in plaats van de beoogde 0,5%, en een werkloosheid van 6¼%. Zonder de maatregelen in het regeerakkoord verwachtte het CPB voor 2017 een werkloosheidspercentage van 5%.
CPB-directeur Coen Teulings waarschuwt dan ook tegen nieuwe bezuinigingen en toont zich daarmee een aanhanger van de leer van Keynes. Die was geen socialist maar een liberaal, maar is desondanks een erflater van de sociaal-democratie, misschien zelfs wel de belangrijkste.
Als het om de lange termijn gaat, neemt het CPB echter posities in die traditioneel bij rechts horen. Dat bleek onlangs nog toen Teulings de verwachting uitsprak dat de opgelegde solidariteit van hoger betaalden met lager betaalden bij de zorgkosten niet langer geaccepteerd zou worden. Het omgekeerde geldt ook: we voeren het sociaal leenstelsel in omdat we het onjuist vinden dat lager opgeleiden mee betalen aan de studiekosten van toekomstige hoogopgeleiden.
In de modellen van het CPB leidt elke overheidsingreep in de markt tot welvaarsverlies: belastingheffing, verplichte zorgverzekeringen, nivellering, werkloosheidsuitkeringen. Dat geldt zelfs voor de hypotheekrenteaftrek, niet omdat die de rijken bevoordeelt, maar omdat het een belastingsubsidie is die mensen ertoe aanzet meer geld aan huisvesting uit te geven dan ze anders zouden doen. Dat is ‘welvaartsverlies’.
Daar staan allerlei argumenten tegenover, zeker in crisistijd. Naarmate mensen meer bestaanszekerheid ervaren, zien ze zich minder genoodzaakt geld opzij te leggen voor slechte tijden, en geven ze dus meer uit. Iemand met een laag inkomen zal een extraatje van € 100 ook eerder uitgeven dan iemand met een hoog inkomen. En voor iemand met een laag inkomen betekent zo’n extraatje ook meer welvaart. Het zijn argumenten die aan het CPB niet besteed zijn, maar het zijn wel allemaal argumenten voor nivellering.
Je zou verwachten dat een linkse partij als de PvdA blij is met het linkse gezicht van het CPB, en bezwaar maakt tegen het rechtse. In werkelijkheid is dat andersom. Wanneer Teulings waarschuwt voor de averechts gevolgen van bezuinigingen, ondergraaft hij het draagvlak voor het beleid een doet hij daarom ‘aan politiek’. De PvdA laat dan ook geen traan om zijn vertrek binnenkort.
Maar het feit dat bij het CPB een sociaal verkiezingsprogramma per definitie slechter scoort dan een programma met ‘hervormingen’, d.w.z. het terugdraaien van de klok op sociaal gebied, wordt geaccepteerd als a fact of life. Er is geen behoefte om in discussie te gaan over de causale relaties die het CPB hanteert. Gek is dat.
In PG, afdelingsblad van de PvdA Leiden, februari 2013