De huidige crisis is ontstaan door verkeerde beslissingen van bestuurders van grote banken. Soms bleken dat bedriegers, zoals Madoff, maar meestal hebben ze te goeder trouw gehandeld zoals ze gehandeld hebben; hun collega’s handelden precies zo. Niettemin hebben ze hun organisaties en daarmee de hele wereld in het verderf gestort. Dat ze dat niet gezien hebben, geeft aan dat ze niet tegen hun taak waren opgewassen. Wanneer ze excuses maken, zou dat dus vooral moeten zijn omdat ze hun eigen capaciteiten overschat hebben.

Nu is het leiden van een grote bank natuurlijk geen sinecure, al heeft het toezicht houden daarop daar wel veel van weg. Maar omdat het leiden van een bank zoveel expertise vraagt, worden daar ook heel hoge salarissen voor betaald, veel hoger dan dat van een Nederlandse minister of zelfs de Amerikaanse president. Wat je nu dus moet constateren is dat de meeste van die bankiers hun salaris niet waard waren.

Veel bankiers hebben dan ook moeten vertrekken. Maar in plaats van dat daarbij de kantonrechtersformule werd toegepast, kregen ze vaak nog hoge vertrekbonussen, want dat was vroeger al zo afgesproken. Er is altijd wel reden voor een bonus: om iemand er toe te brengen te vertrekken, of juist om te blijven, om iemand te belonen wanneer hij het goed gedaan heeft, of hem te troosten wanneer het tegen gezeten heeft.

Bankiers behoren tot een graaicircuit waarin men elkaar de bal toespeelt, en waar we ook steeds meer managers uit de semi-publieke sector aantreffen. Het zijn mensen die de Balkenende norm verwarren met het sociale minimum, maar zich na het avondeten zorgen maken dat de kiezer zich steeds meer afkeert van het politieke midden. Het is opmerkelijk dat je in dit circuit juist zoveel oud-ministers van de PvdA aantreft: Alders, Kok, Ritzen, Peper, Herfkens. Een mooi span voor een bokkenwagen. En iedereen zich maar afvragen waar toch die SP- en Wildersstemmers vandaan komen.

Het meest verbazingwekkend vind ik eigenlijk dat er mensen zijn die een salaris bedingen van een miljoen of zo, en dan ook nog afspraken willen maken dat ze een bonus krijgen wanneer de organisatie het goed doet. Dat veronderstelt dat het vooruitzicht op zo’n bonus ertoe leidt dat mensen zich meer inspannen en anders handelen dan wanneer hun niet een bonus in het vooruitzicht was gesteld. Wanneer hun extra beloning alleen zou zijn de voldoening dat zij gezien de resultaten de organisatie goed geleid hebben, met aan het eind van hun carrière misschien ook nog een ridderorde.

Wat voor loser ben je, wanneer je aan een salaris van een miljoen nog niet genoeg hebt. Dan moet je wel drie ex-en hebben die alle drie niets beters weten te doen dan dagelijks te shoppen in de P.C. Hooftstraat. Is het niet beledigend wanneer je een contract met zo’n bonus krijgt aangeboden, omdat je opdrachtgever kennelijk veronderstelt dat je zonder die bonus niet hard genoeg zal werken? En omgekeerd, wanneer iemand zo’n bonus vraagt, moet je dan niet concluderen dat hij uit zichzelf onvoldoende gemotiveerd is voor de functie?

Daarbij komen dan nog de perverse effecten wanneer de afgesproken targets de doelstellingen van de organisatie onvoldoende weergeven. Wanneer het alleen om de resultaten op korte termijn gaat, en daartoe waardevolle zaken die niet op de balans staan, zoals het scholingsniveau van de werknemers, of de reputatie van een bedrijf, verwaarloosd worden. Dat kan op lagere termijn de organisatie in de problemen brengen, maar dan is de bonusjager hem gepiept, en bezig zijn kunsten elders te vertonen. Er moet dan weer tegen een nog hogere beloning iemand anders worden aangetrokken om de organisatie te redden.

Er bestond ook bij de overheid neiging met deze gekte mee te doen. Er was een politiecommissaris die persoonlijk een bonus zou krijgen wanneer zijn organisatie bepaalde resultaten zou behouden. De vraag is: gaat iemand daardoor anders handelen. In het gunstigste geval niet, maar dan kun je ook een vast salaris afspreken. Maar het kan ook zijn dat de organisatie opdracht krijgt vooral snelheidovertredingen te beboeten en zakkenrollers te laten lopen, omdat die laatste te veel tijd kosten. Dan kun je beter geen bonussen in het vooruitzicht stellen.

In Overheidsmanagement juli/augustus 2009.