Een van de zegeningen van het programma Andere Overheid zou moeten zijn, dat de administratieve lasten verminderen, niet alleen voor bedrijven, maar ook voor burgers. Toch zie ik als burger mijn administratieve lasten alleen maar toenemen. Vroeger kon je voor een nieuw paspoort volstaan met één bezoek aan het Stadshuis, nu moet dat tweemaal. Dat paspoort moet je tegenwoordig ook altijd bij je hebben. Misschien rekent men dat niet de administratieve lasten, maar een last is het wel.

Het nieuwe zorgstelsel dwingt de ontvangers van een zorgtoeslag hun eigen boekhouding goed op orde te hebben, want anders raken ze onverzekerd. Mijn eigen verzekeraar vond het een mooie aanleiding de polisvoorwaarden te verslechteren, zodat ik op zoek moest naar een alternatief. Wie gebruik maakt van de kinderopvang, schijnt tegenwoordig een heel weekend nodig te hebben om de papieren in te vullen.

Ook voor degenen die het geluk hebben af en toe wat opzij te kunnen leggen, is de administratieve lastendruk verhoogd. Beleggingsinstellingen hebben een zorgplicht gekregen tegenover hun opdrachtgevers, en moeten daarom van die opdrachtgevers het beleggingsprofiel bijhouden. Dat betekent weer nieuwe formulieren, met absurdistische gevolgen. Sommige banken volgen of de samenstelling van je beleggingen wel in overeenstemming is met je beleggingsprofiel, en adviseren je daarom je percentage aandelen of obligaties te verlagen of juist te verhogen.

Het zijn adviezen die nergens opslaan. In de eerste plaats niet omdat banken alleen de beleggingen kennen die je via hen gedaan hebt. Een beetje belegger weet echter dat hij niet alle eieren in één mandje moet leggen – vraag maar aan de klanten van Van der Hoop – en maakt dus gebruik van beleggingsmogelijkheden bij meerdere instellingen. En die instellingen hoeven nog niet aan elkaar te laten weten wat jij bij hun belegd hebt, zo gek is het nog net niet. De beleggingsportefeuille bij één bank zegt dus niet over het totaal aan risico's dat iemand loopt.

Komisch zijn de gevolgen bij garantieproducten. Dat zijn gecompliceerde overeenkomsten, opgebouwd uit verschillende soorten effecten, waarbij de belegger de garantie heeft na een bepaalde tijd zijn inleg geheel of gedeeltelijk terug te krijgen, terwijl de eventuele winst bepaald wordt door de aandelenkoersen. Die contracten vormen één geheel, maar toch kreeg ik onlangs van ABN-AMRO het advies om in een portefeuille die alleen uit twee garantieproducten bestaat, het aandeel obligaties te verminderen, en meer liquiditeiten te nemen. Soms denken mensen dat Kafka alleen de overheid beschreef, maar in het bedrijfsleven kan het er net zo toe gaan.

Waar komt die zorgplicht voor de banken vandaan? Dat heeft natuurlijk alles te maken met Legio-lease. Tijdens de internet-hausse kregen mensen contracten aangesmeerd waarbij zij tegen een hoge rente geld leenden waarmee aandelen werden gekocht, waarvan werd verondersteld dat ze na het verstrijken van het contract met grote winst verkocht zouden kunnen worden. Er werden ook financiële producten gelanceerd onder magische benamingen als 'winstverdriedubbelaar', die nog veel meer winst beloofden, maar daarmee ook nog veel meer risico's met zich meebrachten.

Tijdens de internet-hausse waren maar weinigen zich van die risico's bewust. De aandelenkoersen stegen voortdurend, en daarom geloofde bijna iedereen dat dat altijd maar door zou gaan. En als veel mensen dat geloven, gebeurt het ook. Ook de directeur van het Centraal Plan Bureau dacht dat de economie door internet in een hele andere fase beland was, waarin goede tijden en slechte tijden elkaar niet langer zouden aflossen. Er gloorde zelfs even een overschot in de schatkist, en niemand wou geloven dat dat maar tijdelijk was.

Toch bleek uiteindelijk de internet-economie niets anders dan de tulpengekte in de zeventiende eeuw, en daalden de koersen weer even snel als ze gestegen waren. De beheerders van onze pensioenen bleken al even kortzichtig te zijn geweest als de directeur van het CPB, zodat pensioenrechten moesten werden beperkt.

Wie aandelen had gekocht met geleend geld, moest op de blaren zitten. Er ontstond een legioen van legio-losers op die zich niet realiseerden dat zij met hun winstverdriedubbelaar een groot bedrag geleend hadden, en niet in staat waren dat terug te betalen. Er waren veel trieste gevallen bij waarvoor een kwijtscheldingsregeling moest worden afgesproken, zodat bank Labouchère zelf de grootste legio-loser is geworden. Ik denk dat banken het wel uit hun hoofd zullen laten om ooit nog met dat soort producten op de markt te verschijnen.

En de overheid? Die kon niet werkloos blijven toezien, zoals dat heet. Wanneer er in deze maatschappij iets fout gaat, moet de overheid laten zien dat zij alert is en maatregelen neemt. Daarom hebben banken nu een zorgplicht voor hun klanten en nemen de administratieve lasten voor beleggers toe. Het steekt schril af bij het lot van zieken, arbeidsongeschikten en werklozen, die juist hun eigen verantwoordelijkheid moeten nemen. Zo rennen de regelgevers en de regelafschaffers achter elkaar aan.