Andere Overheid, doet dat niet ontzettend denken aan de Nieuwe Economie? Dat was een idee dat vijf jaar geleden door velen gekoesterd werd. Door de opkomst van Internet zou alles anders worden, en hoefden we nooit meer bang te zijn voor een economische crisis. Prominente verdedigers hiervan waren Thom de Graaf en Maurice de Hondt. De laatste probeerde deze theorie ook in praktijk te brengen met de oprichting van zijn bedrijf Newconomy, dat vele eerzame weduwen hun spaarcentjes gekost heeft. Het geloof dat de beurskoersen alleen maar omhoog konden gaan heeft ook een legioen van legiolosers opgeleverd, die nu in allerlei processen verwikkeld zijn.

Ook op het niveau van de overheid heeft het geloof in de Nieuwe Economie geleid tot een veel te groot optimisme, waardoor de lonen te sterk gestegen zijn en de overheid te weinig marge in zijn budget heeft gecreëerd. De mensen met een uitkering zijn daar nu de dupe van; die krijgen te horen dat er een fundamentele herziening nodig is van de sociale zekerheid.

In plaats van zich in een hoekje te gaan zitten schamen en alleen zijn oude stiel van marktonderzoeker weer op te pakken, predikt Maurice de Hondt nu dat de overheid fundamenteel moet veranderen. En dat vindt ook Thom de Graaf. Als goed D66-er loopt hij achter elk nieuw idee aan; wie zich kritisch opstelt tegen nieuwe ideeën krijgt vanuit D66 onveranderd het verwijt van conservatisme.

Na de Nieuwe Economie nu dus de Andere Overheid. Dat is een groot project, en daarom wordt er twee maal per jaar aan de Tweede Kamer over gerapporteerd. Die rapportages komen van de minister zonder portemonnee belast met Bestuurlijke Vernieuwing, Thom de Graaf dus. Anders dan bij het Innovatieplatform, is er kennelijk geen bemoeienis van de premier. Je vraagt je af waarom niet. Het Innovatieplatform is vooral een aangelegenheid van twee sectoren, onderwijs en economische zaken, terwijl je zou zeggen dat de Andere Overheid een zaak is van het hele kabinet. Wil De Graaf de eer voor dit Grote Project niet delen, of wil Balkenende er zijn vingers niet aan branden?

Onder Andere Overheid valt een baaierd aan projecten. Sommige vernieuwingen vallen er echter weer niet onder, zoals het kiesstelsel en de rechtstreeks gekozen burgemeester. Wel de vermindering van de administratieve lasten voor de burger, maar niet die voor het bedrijfsleven, want dat hebben Financiën en Economische zaken al geclaimd. Onder het project valt ook niet de reorganisatie van het binnenlands bestuur. Toch is dat nog steeds broodnodig, zoals blijkt uit de problemen rond de rampenbestrijding op Schiphol.

Nog steeds verwacht Thom de Graaf veel heil van Internet, nu voor het functioneren van de overheid. De vraag welke nieuwe mogelijkheden dat geeft aan terroristen komt daarbij niet aan de orde. 65 % van de dienstverlening van de overheid moet via dit medium verlopen: meer handen aan de PC! Hoe je dat meet staat er overigens niet bij. We mogen hopen dat het alleen om de administratieve dienstverlening gaat.

Er komt een burgerservicenummer – alsof het administratienummer en het Sofi-nummer nog niet genoeg zijn – en in het kader van terugdringing van de administratieve lasten voor de burger moet hij ook weer een nieuw wachtwoord gaan onthouden, om toegang te krijgen tot de digitale overheid. Zou De Graaf de verplichting om een identiteitsbewijs bij je te hebben wanneer je een brief op de bus gaat doen, ook tot de administratieve lasten voor de burger rekenen?

Maar niet alleen de burger wordt blij gemaakt met minder administratieve lasten terwijl er alleen maar verplichtingen bijkomen, dat geldt ook voor de gemeenten. Die moeten meer vrijheid krijgen, en daarom kan 70 % van de specifieke uitkeringen worden geschrapt. Dat dat gebeurt door een groot aantal uitkeringen simpel te laten aflopen staat er in de novemberrapportage niet bij; de gemeenten moeten blij zijn met de bestuurlijke last die zo van hun schouders genomen wordt.

Intussen worden ze wel opgescheept met steeds meer regelgeving. Er zijn het afgelopen jaar veel ingewikkelder begrotings- en rapportageregels gekomen, zowel vanwege de dualisering als vanwege de EMU. Hoewel de gemeenten volledig risicodragend zijn geworden voor de bijstand, blijven ze aan uitgebreide rapportageverplichtingen onderworpen. Ze mogen volgend jaar geen OZB meer heffen van inwoners, en voor de andere belastingen gaan ingewikkelde regels gelden, die gedeeltelijk contraproductief zullen uitpakken. Het gemeentebestuur is ontregeld door de dualisering, en zal verder worden ontregeld met de komst van de rechtstreeks gekozen burgemeester. In het kader van Andere overheid moeten gemeenten ook kwaliteitshandvesten hebben en veel meer gegevens aanleveren voor prestatievergelijking.

In 1982 heette een ambtelijk rapport om de grote steden meer beleidsvrijheid te geven Een schuyt, die tegen de stroom wordt opgeroeyt. Die stroom is nu nog veel sterker, en wordt door De Graaf zelf aangeblazen. Ik vrees dat de roeispaantjes van degenen die daar tegenop moeten roeien veel te klein zijn.

In: Overheidsmanagement februari 2005