Verschenen in 'B&G' - 22-12-2001
Roermond is een van de pilot-gemeenten voor het project dualisering. Al voor ‘Elzinga’ brak de gemeenteraad met het systeem dat wethouders tegelijkertijd commissie-voorzitter zijn, en koos men voor dualistische verhoudingen. Burgemeester Kaiser is matig enthousiast: "Dualisme moet vooral pragmatisch worden ingevuld".
Het jaar 1998 was een mijlpaal in de politieke geschiedenis van Roermond. Hoewel Roermond als bisschopsstad – eens zetelde daar monseigneur Gijsen – het bestuurlijk centrum van het Limburgse katholicisme is, was het de eerste keer dat het CDA niet als sterkste partij uit de gemeenteraadsverkiezingen kwam. Roermond bleek de enige Limburgse gemeente waar de VVD de grootste partij in de Raad was geworden, een mooi succes voor lijsttrekker en voormalig Tweede-Kamerlid Jos van Rey.
Behaalde de VVD 7 zetels, het CDA bleef steken op 5, terwijl die verhouding daarvoor net omgekeerd was. Ook de combinatie van Demokraten Roermond met de kleine-kernenlijst M.A.L. behaalde 5 zetels, terwijl GroenLinks en PvdA elk 4 zetels behaalden, en D66 en AOV/U55+ elk één.
Op basis van deze uitslag werd een college gevormd met twee wethouders van de VVD, één van GroenLinks en één van de PvdA, en een lid van Demokraten Roermond als deeltijdwethouder. Inmiddels is echter de PvdA-wethouder afgetreden vanwege de uitkomsten van een commissie-onderzoek naar een stadsvernieuwingsproject. Als gevolg hiervan ging de wethouder van Demokraten Roermond fulltime functioneren, en werd het ene raadslid van D66 deeltijdwethouder. De klassieke bestuurderspartijen CDA en PvdA vormen nu dus een rooms-rode oppositie tegenover een coalitie van uitersten.
Ook in de samenstelling van de Raad komt de dynamiek in de lokale politiek in Roermond kent tot uitdrukking. De Demokraten Roermond gaan bij de volgende verkiezingen samen met de VVD, wat tot afscheiding van één Roermondse Demokraat geleid heeft. Ook een van de GroenLinksers is een eigen fractie gaan vormen. Daar staat tegenover dat de vertegenwoordiger van AOV/U55+ zich bij het CDA heeft aangesloten.
Commissies
Na de raadsverkiezingen lag het initiatief bij de VVD-fractie, terwijl het CDA niet meer met de VVD in één college wilde. Henk Buitelaar, fractievoorzitter van de VVD, vertelt in de ruime fractiekamer in het monumentale Stadhuis van Roermond, dat bij de bespreking met de andere fracties bleek dat er algemeen behoefte was aan een andere werkwijze van de Raad.
Het concentreerde zich op de werkwijze van de commissies. Die moesten politieker worden, en wanneer de discussie in de commissie tot overeenstemming had geleid, moest die discussie niet nog en keer in de raad worden overgedaan. Nu is afgesproken, dat wanneer iemand toch nog in de raad over een dergelijk voorstel wil praten, hij dat 48 uur van tevoren bij de burgemeester moet aanmelden. Als gevolg hiervan duren de raadsvergaderingen korter, en wordt er in de commissies dieper op de zaken in gegaan.
De belangrijkste wijziging was echter dat het voorzitterschap van de commissies losgemaakt is van het wethouderschap, en dat ook de burgemeester geen voorzitter meer is van de commissie voor Algemene Zaken. In alle gevallen wordt de commissie nu voorgezeten door een raadslid uit een andere partij dan die van het betreffende collegelid. Ook PvdA en CDA leveren een commissievoorzitter.
Fantastisch spel
Hoewel Roermond in dat opzicht niet uniek is, valt wel het enthousiasme op waarmee Buitelaar spreekt over de effecten daarvan. Die noemt hij ‘geweldig’, en het dualistische spel dat daardoor ontstaan is ‘fantastisch’. Wethouder Van Rey, toch degeen die als lijsttrekker de VVD naar de positie van grootste partij heeft gevoerd, wordt het meest kritisch gevolgd door zijn eigen fractie. Een voorstel van het college op initiatief van de burgemeester om ƒ 100.000 uit te geven voor de ‘Digitale regio’ werd door de raad afgeschoten, al droeg dat volgens burgemeester Kaiser niet bij aan het prestige van de Roermondse raad in de regio.
Toen vorig jaar het college de OZB met 12 % wilde verhogen, is dat op initiatief van de VVD teruggebracht tot 6 %. Over dergelijke zware beslissingen vindt geen voorverleg plaats met de coalitiefracties. Wel houdt men elkaar van tevoren op de hoogte van in te dienen moties en amendementen. Deze maand is het ook de tweede keer dat een initiatiefvoorstel wordt ingediend.
Wanneer collegefracties het niet met het college eens zijn, stemt de wethouder mee met zijn collega-wethouders, en niet met zijn fractie. Het kan zijn dat een voorstel het dan toch haalt met steun van een oppositiepartij. Soms is de stemverhouding 12 tegen 13. De oppositiepartijen treden het college zakelijk tegemoet, en zijn er niet bij voorbaat op uit om het college pootje te lichten. Dat geldt vooral voor het CDA.
De gebeurtenissen waardoor het college van samenstelling veranderde, vormden ook geen inbreuk op het dualisme. De hele raad was van mening dat de PvdA-wethouder niet te handhaven was. Vervolgens vonden de andere partijen de kandidaat die de PvdA stelde voor de opvolging aan de zwakke kant, en keurde men hem alleen een deeltijdaanstelling waardig. Toen de PvdA dat niet accepteerde belandde de partij in de oppositie.
In 1998 is ook een mondeling vragenuurtje ingesteld aan het begin van de vergadering. Raadsleden die daar gebruik van maken moeten 24 uur van te voren een verzoek indienen, en daarbij aangeven over welk onderwerp zij vragen willen stellen. Het zijn vooral de collegepartijen die hier gebruik van maken. Ik opper de veronderstelling dat dat misschien komt omdat collegefracties hun eigen wethouder in staat stellen om over een actueel onderwerp hun eigen standpunt voor het voetlicht te brengen, maar dat zie ik volgens Buitelaar verkeerd.
De burger
Roermond doet ook veel pogingen om de gemeentepolitiek interessanter voor de burger te maken. Er worden veel vaker informatie-avonden georganiseerd. Roermond kent ook burger-commissieleden, aangewezen door de raadsfracties. In de praktijk blijkt dat een goede leerschool voor het raadslidmaatschap.
Sinds 1998 worden de raadsvergaderingen integraal uitgezonden door de lokale televisie. Dat betekent uiteraard niet dat heel Roermond bij de begrotingsbehandeling vanaf 9 uur ’s ochtends aan de buis gekluisterd zit, maar uit onderzoek blijkt toch dat zo’n 12 % van de mensen regelmatig kijkt. Buitelaar merkt dat lokale politici daardoor meer bekendheid krijgen, want hij wordt regelmatig herkend.
De VVD houdt ook openbare fractievergaderingen, maar in de praktijk levert dat weinig op. Op mijn tegenwerping dat andere partijen dan in de krant kunnen lezen op welke punten de fractie aanvankelijk verdeeld was, en daarop vervolgens kunnen proberen in te spelen, krijg ik als antwoord dat de pers maar zelden bij de fractievergadering aanwezig is.
De VVD heeft ook geëxperimenteerd met fractievergaderingen in de wijken, maar die werden vooral bezocht door wijkbewoners die hun eigen problemen aan de orde wilden stellen, en niet geïnteresseerd waren in de agenda van de komende raadsvergadering.
Al deze ontwikkelingen waren al aan de gang toen begin 2000 het rapport van de Commissie Elzinga verscheen. Daarna heeft Roermond zich aangemeld als een van de 18 pilot gemeenten. Er vinden nu regelmatig raadsconferenties plaats onder leiding van het bureau van Pröpper.
Het MacArthurGlen Designer Outlook Centre Roermond
Toch is er een grens aan al deze openheid en al dit dualisme. In Roermond wordt een Designer Outlet Centre gevestigd. Dat is een grootschalig winkelgebeuren waarbij rechtstreeks verkoop van de fabrikant aan de klant plaats vindt. Het heeft een uitstraling tot aan Düsseldorf. De bedoeling is dat het uiteindelijk 700 arbeidsplaatsen oplevert. Het is te voorzien dat zoiets veel discussie oplevert, maar zoals burgemeester Kaiser het uitdrukte: "We konden ons niet veroorloven het te laten lopen."
Toch valt te voorzien dat zo’n plan allerlei weerstanden oproept. Wat zijn de consequenties voor de middenstand, voor het culturele klimaat in Roermond, voor de bereikbaarheid? Het plan had ook consequenties voor omliggende gemeenten, tot in Duitsland toe.
Daarom werden twee maanden voor het plan naar buiten kwam, de fractievoorzitters vertrouwelijk ingelicht. Voorkomen moest worden dat raadsleden zouden proberen te scoren door op te komen voor deelbelangen. Aan de raad werd daarom niet alleen het uiteindelijke plan gepresenteerd, maar eerst werd met de raad over de kaderstelling gepraat. Voordat de realiseringsovereenkomst in de raad kwam, werd er daarom eerst over de intentieovereenkomst gesproken. Daarbij kon de raad randvoorwaarden stellen.
Er is gekozen voor twee fasen, waarvan de eerste zo’n 400 arbeidsplaatsen oplevert. Die fase wordt gemonitord voordat tot de volgende fase wordt besloten.
Democratie belangrijker dan dualisme
Burgemeester Kaiser verzet zich dan ook tegen een dogmatisch dualisme, waarbij raadsleden en wethouders volstrekt onafhankelijk van elkaar opereren. "Zoiets past niet in een netwerkmaatschappij. Binnen de politieke partijen dient er voldoende terugkoppeling te zijn tussen wethouders en raadsleden". Toen de initiatieven voor een meer dualistische werkwijze uit de raad kwamen, had Kaiser daar de nodige bedenkingen bij. Hij had er ook moeite mee, dat hij het voorzitterschap van de commissie voor Algemene Zaken moest opgeven.
Hij ziet dualisme ook niet als de oplossing voor het probleem waar de democratie mee worstelt. Dat is veel meer het gebrek aan bereidheid om verantwoording te nemen, zoals Ed van Thijn dat schetste in zijn boek De SORRY-democratie. Kaiser was ook niet enthousiast toen de raad zichzelf wilde aanmelden als pilot gemeente. Maar nu dat eenmaal gebeurd is, vindt hij dat de gemeente er ook voor moet gaan, zij het niet dogmatisch. Je moet van ‘Elzinga’ geen ideologie maken. We kunnen dus wel concluderen dat de keuze voor dualisme in Roermond op dualistische wijze is tot stand gekomen.
Voor Kaiser is democratie belangrijker dan dualisme. "De Stad bestuurt de Stad". Volksvertegenwoordigers moeten op basis van hun contacten met de burgers kaderstellend en agenderend optreden: waar maken de mensen zich druk over, wat kan de gemeente daaraan doen. Dat is meer dan klagen over losse stoeptegels. Mensen maken zich zorgen over de toekomst van hun kinderen of van hun ouders. Ze maken zich zorgen over de veiligheid. Dat moeten raadsleden oppakken, en dan zal blijken dat mensen ook bereid zijn ervoor te betalen.
Kaiser is ook minder onder de indruk van de manier waarop het dualisme in Roermond functioneert dan Buitelaar: "We zijn bezig met een nieuw spel, maar wanneer het spannend wordt is het alle hens aan dek." Hij beaamt mijn veronderstelling dat iemand als Van Rey als politicus nooit zijn specifieke rol zal opgeven en weinig heil ziet in de theorie van zuiver dualisme, vooral in de relatie wethouder-fractie.
Buitelaar en Kaiser zijn het er over eens dat dualisme meer vraagt van de burgemeester. Die zal meer moeten optreden als coach van het wethoudersteam.
Veranderingen in 2002
De vraag is of er na de raadsverkiezingen van volgend jaar veel zal veranderen in Roermond. Buitelaar verwacht niet dat ineens een ander type mensen wethouder wordt. "Een bankdirecteur zou er daarvoor veel te veel in salaris op achteruit gaan, die doet dat hoogstens aan het eind van zijn carrière."
Het zal ook zo moeten blijven dat wethouders de fractievergaderingen bijwonen, al hebben ze dan geen stemrecht meer. Maar er zal waarschijnlijk meer worden beslist met wisselende meerderheden, en het college zal vaker een nederlaag lijden.
De gemeenteraad in Roermond is zich al aan het voorbereiden op de benoeming van een griffier. "Dat moet zover worden voorbereid, dat de raad in zijn eerste vergadering meteen tot benoeming kan overgaan."
Weinig aandacht wordt geschonken aan de verschuiving van formele bevoegdheden die de nieuwe wet met zich mee brengt. Berusten nu de bevoegdheden van B. en W. voor een belangrijk deel op delegatie door de gemeenteraad, volgend jaar wordt het omgekeerd. De bevoegdheden tot bestuurshandelingen komen bij het college te berusten, en de raad zal erop moeten toezien bij belangrijke beslissingen van het college tijdig geïnformeerd te worden om eventueel zijn bezwaar uit te spreken. Honoreert het college die bezwaren niet, dan moet de raad zich afvragen of men het college handhaaft.
Het lijkt er niet op, dat men zich in Roermond al erg in deze problematiek verdiept heeft. Buitelaar en Kaiser verwachten geen van beiden dat er feitelijk veel aan de machtsverdeling zal veranderen. Volgens Kaiser zal de praktijk van het werken met beleidsnota’s worden voortgezet. Ook wanneer het de competentie van het college is, zal het college verantwoording moeten afleggen. Het is in Roermond niet de cultuur dat B. en W. alles doen.
Maar er is een commissie die een draaiboek maakt voor de veranderingen in 2002. Daarbij heeft Roermond nu een voorsprong op andere gemeenten. Kaiser waarschuwt dat het niet goed zal werken, wanneer in een gemeente al deze dingen er in een paar maanden doorgejast moeten worden.
In: B & G december 2001