Verschenen in 'PvdA Leiden' - 31-10-2000
Zesenzestig jaar na zijn dood wordt er in Leiden nog steeds gepraat en geschreven over Marinus van der Lubbe, waarschijnlijk zelfs meer dan vroeger. Zo bevat het onlangs verschenen jaarboek 1999 (!) van de Dirk van Eck Stichting een uitgebreide biografie van hem door Nico Jassies.
Voor die aandacht is ook alle reden. Ik zou niemand uit Leiden kunnen noemen die zo’n duidelijk aanwijsbare invloed op de wereldgeschiedenis heeft gehad. Dat het een invalide arbeidersjongen van nog geen 25 jaar was die die invloed had, maakte hem alleen maar interessanter.
Biografieën van Van der Lubbe, die als jonge metselaar een ongeluk krijgt dat hem arbeidsongeschikt maakt, maar desondanks opvalt als linkse agitator en lopend en liftend reizen maakt naar het buitenland, komen tegemoet aan de behoefte aan romantiek bij linkse intellectuelen. Maar dat neemt niet weg dat de door hem veroorzaakte brand in het Rijksdaggebouw in Berlijn in 1933 een fatale vergissing was, en dat het daarom heel begrijpelijk is dat ze in Berlijn niet zitten te wachten op een ereteken voor Van der Lubbe.
De Rijksdagbrand vond plaats op 27 februari 1933, zes dagen voordat er in Duitsland parlementsverkiezingen zouden plaats vinden. Hitler was al rijkskanselier, en zijn kabinet was al begonnen met allerlei repressieve maatregelen tegen links. Toch bezetten de nationaal-socialisten nog maar drie van de twaalf ministersposten, en aan de verkiezingen zouden alle partijen meedoen.
In die situatie wilde Van der Lubbe de Duitse arbeiders een signaal geven om in opstand te komen, en daarom stak hij de Rijksdag aan. De gevolgen waren echter verschrikkelijk. De Nazi’s begrepen dat Van der Lubbe communist was, en grepen de Rijksdagbrand aan om alle communistische parlementariërs en vele andere linksen te arresteren, en linkse bladen te verbieden. Bij de verkiezingen steeg het percentage stemmen op Hitlers partij van 33 naar 44 %.
Van der Lubbe had Hitler het psychologisch-juiste moment geboden om zijn macht te consolideren en zijn terreur in te zetten. Geen wonder dat de Communisten in hem een provocateur van de Nazi’s zagen. Dat was hij niet, maar als hij het geweest was, had hij zijn werk niet beter kunnen doen. En daarom denk ik dat Van der Lubbe wel een opmerkelijke figuur was, maar dat we moeten oppassen van hem ook een held te maken.
Vorig jaar moest ik aan de Rijksdagbrand denken nadat de NAVO-bombardementen op Servië waren begonnen. Zoals Van der Lubbe Hitler het psychologisch-juiste moment bood om de terreur tegen zijn politieke tegenstanders in te zetten, boden de NAVO bombardementen Milosevic het psychologisch-juiste moment om de etnische Albanezen uit Kosovo te verdrijven. En zoals van der Lubbe zich dat niet gerealiseerd had, had de NAVO dat evenmin. Daarbij had je wel van de NAVO iets meer inzicht mogen verwachten dan van een eenvoudige metselaar, hoe sociaal bewogen ook.
Ik moest er ook aan denken bij de ongeregeldheden tijdens de uitzending van Buitenhof waarin Filip de Winter optrad, de voorman van het Vlaams Blok. Je kunt je afvragen of de redactie van Buitenhof daar goed aan gedaan had, maar ze hadden hem met het in onze kringen weinig populaire VVD-kamerlid Henk Kamp wel een tegenstander van formaat bezorgd.
Kamp bracht het er heel wat beter af dan een aantal jaren geleden onze eigen Hedy d’Ancona. Dat kwam omdat hij een hele duidelijke mening heeft wie wel voor verblijf in Nederland in aanmerking komt en wie niet, en wat de rechten en plichten zijn van wie in Nederland wordt toegelaten. Daar wil het in onze partij nog wel eens aan ontbreken.
Er had zich een groepje z.g. anti-fascisten gevormd, die vonden dat de redactie van Buitenhof De Winter niet had mogen uitnodigen, en die daarom de uitzending probeerden te verstoren. Nu stelt artikel 7 van de Grondwet dat er geen voorafgaand toezicht is op de inhoud van een radio- of televisieuitzending, maar het groepje antifascisten kende zichzelf een recht toe dat de Grondwet niet aan de regering toekent. En dus vernielde men De Winters auto, en kreeg hij tijdens de uitzending chocoladesaus over zich heen. Antifascist zijn betekent nog niet dat je ook democraat bent.
Opmerkelijk was de gretige verontwaardiging van De Winter. Niet dat hij nu de mogelijkheid kreeg om al zijn politieke tegenstanders in België in kampen te concentreren, maar hij hoopte duidelijk hiermee stemmen te winnen. Ook hier gold, dat als de heren antifascisten door De Winter als provocateur waren ingehuurd, ze hun werk niet beter hadden kunnen doen.
Het is een merkwaardig proces, waarbij extreem rechts en ondemocratisch links zich aan elkaar optrekken. ‘Mussert of Moskou’ was een van de leuzen van de NSB, want zij beschouwden zichzelf als de enige betrouwbare tegenstanders van het bolsjewisme. Maar de communisten waren het eigenlijk met die leuze wel eens, want zij beschouwden zichzelf als de enige betrouwbare antifascisten.
Op het moment dat ik dit schrijf zijn de gemeenteraadsverkiezingen in België nog niet geweest. Ik weet dus niet of het Vlaams Blok gaat winnen. Maar als dat onverhoopt zo zou zijn, hoop ik dat het Amsterdamse clubje niet naar Antwerpen afreist om daar het Stadhuis in brand te steken.