Verschenen in 'Binnenlands Bestuur' - 29-09-2000
Volgende week is het 3 oktober. Dat is het in het hele land, maar in Leiden heeft dat een speciale betekenis. Leiden herdenkt dan het einde van het beleg door de Spanjaarden in 1574, en dat is een groot volksfeest, dat gepaard gaat met veel drank en muziek.
Soms leidt dat ook tot politieke discussies. Dit jaar besloot het Leidse college om de sluitingstijden van de café’s te beperken, maar dat stuitte op kritiek van de VVD fractie. Dat was lastig voor de VVD-wethouders, want het riep de vraag op wat nu eigenlijk hun standpunt was. Het zijn van die gelegenheden waarbij wij politici toetsen op hun vermogen om mist te verspreiden, en ik moet zeggen dat de VVD-wethoudster die de pers hierover te woord stond, daar voortreffelijk in geslaagd is.
Dit soort situaties is voor mij al heel lang reden zijn om te pleiten voor ontvlechting van het raadslidmaatschap en het wethouderschap, in de volksmond dualisme genoemd. Dan hoeven wethouders niet te kiezen tussen loyaliteit aan hun fractie of betrouwbaarheid tegenover hun collega’s. Ze stemmen dan ook niet mee in een fractie die hen moet controleren.
Lange tijd heb ik daar maar weinig gehoor voor gevonden. Toen de CDA-bestuurdersvereniging twee jaar geleden iemand zocht om dit standpunt te verdedigen, kon men intern niemand vinden, en moest men een beroep doen op mijn atheïstische inbreng. Sinds het verschijnen van het rapport van de Commissie Elzinga, is iedereen echter ineens voor dualisme, en neemt mijn opponent van destijds, Alphons Dölle, een even geïsoleerde positie in als ik toen.
Van iedereen die standpunten ventileert over het openbaar bestuur, heeft kennelijk maar tien procent een eigen mening, en kijkt de rest hoe de hazen lopen en uit welke hoek de wind waait. Opportunisme? Dat hoort u mij niet zeggen, het is gewoon een kwestie van politieke gevoeligheid.
Inmiddels wordt met dualisme echter veel meer bedoeld dan alleen ontvlechting van het wethouderschap en het raadslidmaatschap. Er wordt nu ook onder verstaan dat de bestuursbevoegdheden overgaan van de gemeenteraad op het college. In het pas gepubliceerde Voorontwerp van wet dualisering gemeentebestuur gaat de bevoegdheid tot het aangaan van privaatrechtelijke overeenkomsten over op het college.
Ook wordt de algemene aanwijzingsbevoegdheid van de raad tegenover het college weer afgeschaft, evenals de mogelijkheid van beroep op de gemeenteraad. Allerlei wetgeving van vakdepartementen zal worden gescreend op bestuursbevoegdheden die nu nog bij de raad berusten. En als klap op de vuurpijl wil men de bepaling dat de raad aan het hoofd van de gemeente staat uit de Grondwet hebben, al zal dat nog even tijd kosten.
In de toelichting bij het voorontwerp werd gesteld dat juist door het weghalen van de bestuursbevoegdheden bij de raad, deze zal kunnen beschikken over ‘de noodzakelijke ruimte om op een herkenbare wijze invulling te geven aan zijn controlerende en volksvertegenwoordigende functie.’
Op een congres van het Nederlands Studiecentrum vorige week donderdag zei oud-gemeentesecretaris en interimmanager/consultant Martha Vonk, dat ze zich hierbij niets kon voorstellen. Niemand sprak tegen, dat juist de volksvertegenwoordigende rol van het raadslid vraagt dat deze zich met concrete bestuursbesluiten bezighoudt, en niet met verordenende en controlerende taken. Het gaat de kiezer om de afstelling van het stoplicht waar hij elke dag in de file staat, niet om de nota integraal verkeerslichtenbeleid.
In het programma was geen spreektijd ingeruimd voor de aanwezige medewerkers van Binnenlandse Zaken om hier plenair op in te gaan, maar zij deden dit wel tijdens de lunch. Hun redenering was dat de Tweede Kamer evenmin bestuursbevoegdheden bezit, maar dat dat Kamerleden er niet van weerhoudt zich overal mee te bemoeien. In de toelichting bij het voorontwerp wordt ook aangegeven hoe de raad de mogelijkheid heeft om door moties bij een beleidsnota vooraf wensen kenbaar te maken.
Erg overtuigend klinkt dit niet. Binnenlandse Zaken wil het vragenrecht en het initiatiefrecht van de gemeenteraad expliciet in de wet vast te leggen, hoewel niemand kan aangeven in welke gemeente hiermee een probleem wordt opgelost. Daarentegen zullen door het benadrukken van de eigen bestuurstaak van het college minder dan vroeger colleges besluiten om advies voorleggen aan de raad. In het aangehaalde geval van de sluitingstijden op 3 oktober vond het Leidse college dat ook niet nodig.
Het initiatiefrecht van de raad heeft niet langer betrekking op besluiten, maar op wensen. Eventueel moet de raad dan maar het college naar huis sturen, in plaats van dat het college aftreedt als de raad een onaanvaardbaar besluit neemt. Maar als de raad het college naar huis stuurt, zal t.a.v. de burgemeester toch de minister het proportionaliteitsbeginsel moeten hanteren. Leve dan de vertegenwoordigende rol van het raadslid.
De kern van de gemeentepolitiek gaat niet over verordeningen, niet over kwartaalrapportages, en zelfs niet over beleidsnota’s. De kern gaat over grote projecten. De noord-zuid lijn van de metro in Amsterdam, de aanleg van IJburg, het Enschede complex in Haarlem, het Utrecht Centraal Project, de spoorzone in Hilversum, en in Leiden het Aalmarkt project of de toekomst van de Meelfabriek. Dat zijn projecten waarover de bevolking zich opwindt, en waarover lang in de raad wordt gediscussieerd. Soms worden daar referenda over georganiseerd. Toch gaat het daarbij om bestuursbevoegdheden: om privaatrechtelijke overeenkomsten met derden en om de gemeentelijke projectenprocedure volgens de nieuwe wet op de ruimtelijke ordening.
We gaan het toch niet beleven dat onderwerpen waar een paar jaar geleden nog referenda over werden gehouden, nu niet eens meer de bevoegdheid van de gemeenteraad zijn?