Verschenen in 'De Leunstoel' - 11-05-2017
Er is geen hedendaagse politicus voor wie ik zoveel bewondering heb als voor Bernie Sanders. Toch had ik twee jaar geleden nog nooit van hem gehoord, en toen was hij toch al 74. Iemand die dan nog probeert president van de Verenigde Staten te worden, daar moet toch een steekje aan los zijn. En waarom zou hij Hillary Clinton voor de voeten lopen bij haar pogingen te verhinderen dat er opnieuw een Republikein president zou worden, en dan nog wel Donald Trump?
Het antwoord vinden we in Sanders’ boek Our Revolution, dat verscheen nadat het hem uiteindelijk niet gelukt was de democratische kandidatuur voor de presidentsverkiezingen te verwerven, en voordat de verkiezingen zelf plaats vonden. Hij geeft een korte autobiografische schets, een terugblik op zijn campagne, en zijn visie op wat er in de Amerikaanse maatschappij moet veranderen.
Sanders noemt zich zelf democratisch socialist, wat heel uitzonderlijk is in Amerika. Dat betekent niet hij de bedrijven wil nationaliseren, wel dat hij een verzorgingsstaat wil zoals de meeste Europese landen en Canada, dat grenst aan zijn staat Vermont. Pas als je zijn boek leest, realiseer je je dat voor Amerika inderdaad een revolutie is, al is Sanders toch eerder een klassieke reformist dan een revolutionair. Er is in Amerika meer armoede dan in 1970. In het rijkste land ter wereld neemt de levensverwachting af.
Sanders wil daarom onder meer een hoger minimumloon, betaald zwangerschapsverlof, zorgverlof, ziekteverlof en vakantieverlof, en een algemeen toegankelijk systeem van gezondheidszorg en hoger onderwijs. Dat kan gefinancierd worden door een hogere belasting op de topinkomens en meer efficiency bij de gezondheidszorg, bij voorbeeld door scherp inkopen van medicijnen. Sanders wijst ook op veel westerse landen waar dit alles gerealiseerd is, al wordt Nederland in dat verband nergens genoemd, wel als belastingvrijhaven.
Uit enquêtes blijkt dat de meest Amerikanen dat ook willen, maar in de politiek is er weinig steun voor. Sanders verklaart dat uit de geweldige bedragen die politici nodig hebben om campagne te voeren, die ze alleen krijgen van grote bedrijven en miljardairs die er wel iets voor terug willen, en hij vindt dat dat soort donaties verboden moet worden. Zelf wilde hij juist kleine bedragen van veel donateurs in plaats van grote bedragen van weinig donateurs. Terwijl Sanders grote menigten toesprak, onderhandelde Hillary Clinton met haar geldschieters.
Sanders hekelt ook de vele barrières die er in Amerika zijn opgeworpen tegen arme en vooral zwarte kiezers. En hij laat zien hoe nadelig het justitiële systeem uitpakt voor zwarten. Toch heeft hij bij de voorverkiezingen juist weinig steun gekregen in de zuidelijke staten. Daar was men kennelijk meer trouw aan Clinton, maar ik vraag mij ook af of Sanders’ joodse afkomst daarbij een rol gespeeld heeft, en zwarten zich niet veel meer identificeren met de Palestijnen. Sanders schrijft daar niets over.
Soms is hij het ook met Trump eens, zoals over het NAFTA handelsakkoord met Canada en Mexico. Het heeft volgens hen geleid tot armoede in de Amerikaanse industriegebieden, waaruit de fabrieken werden verplaatst naar Mexico, maar ook onder Mexicaanse boeren, die niet op konden concurreren tegen de gemechaniseerde maisbouw in Amerika, en nu als illegalen in Amerika werken. Het is dezelfde kritiek als Mélenchon en Le Pen in Frankrijk hebben op de Europese Unie.
Uit enquêtes bleek dat Sanders meer kans had Trump te verslaan dan Clinton. Toch stonden het Democratische establishment en de meeste kranten pal achter Clinton. Wanneer men Sanders genomineerd had en hij had inderdaad gewonnen, dan hadden we nu bijna in een ander universum geleefd. Een Amerikaanse president die gewoon kan nadenken en integer is. Die de problemen die hij benoemd heeft tijdens zijn campagne ook gaat aanpakken.
Sanders voert nog steeds campagne met hetzelfde enthousiasme, je kunt hem volgen op twitter. Maar het lijkt toch onwaarschijnlijk dat hij in 2020 weer kandidaat zal zijn, hij is dan 79 en zou dan tot zijn 84ste president moeten blijven. Hij hoopt een nieuwe beweging opgestart te hebben, die in 2018 zetels gaat winnen in het Congres.
Tot op zekere hoogte is het makkelijker om links te zijn in Amerika dan in Europa, omdat je in Amerika gemakkelijk een radicaal programma kunt ontwikkelen dat tegelijkertijd realistisch is. Maar de weerstand die je ontmoet is geweldig. Iemand die ouder is dan ik die het onder die omstandigheden lukt bijna vanuit het niets een reële bedreiging te worden voor de gedoodverfde democratische presidentskandidaat, daar heb ik diep respect voor.