Verschenen in 'Intermediair' - 17-02-2000
Wat een merkwaardig stelsel de constitutionele monarchie is, hebben we weer eens gemerkt aan Beatrix’ wintersportvakantie in Oostenrijk. Heel Europa maakt zich zorgen over de opkomst van Haiders FPÖ. De regeringen van de Europese Unie brengen hun afkeer daarvan tot uitdrukking in een aankondiging geen informele contacten met hun Oostenrijke collega’s te zullen onderhouden. Maar uitgerekend een dag na de beëdiging van het nieuwe Oostenrijkse kabinet, arriveert Beatrix in Lech, waar zij met de halve bevolking on kissing terms blijkt te zijn. Onwillekeurig vraag je je dan af, wie van deze intieme relaties tot het kwart van de Oostenrijkse bevolking behoort, dat op Haider gestemd heeft.
Maar, roepen alle autoriteiten in Nederland, dat mag je je niet afvragen, want het is een privé bezoek. Wanneer die vakantie echter een zuivere privé aangelegenheid zou zijn, is er geen enkele reden waarom je niet mag discussiëren over de vraag of Beatrix er goed aan doet op dit moment Oostenrijk te bezoeken. Dat geldt ook voor andere celebrities. Ik ben er van overtuigd, dat wanneer Marco Bakker net vorige week aan een tournee door Oostenrijk was begonnen, hij door Ed van Thijn gesommeerd zou zijn om die tournee af te zeggen, omdat dat een verkeerd signaal aan Oostenrijk zou zijn. Contractbreuk of niet.
Het valt niet te ontkennen, dat het bezoek van Beatrix veel sterker het beleid van de Europese regeringen doorkruist dan een tournee van Marco Bakker. Ten slotte maakt de Koningin deel uit van de regering, sterker nog: zij staat aan het hoofd daarvan. Van de Koningin mag bij een dergelijke aangelegenheid ook eerder een persoonlijk offer worden gevraagd dan van Marco Bakker, want noblesse oblige.
En zij zal in Lech ook de nodige staatsstukken tekenen, want zij wordt in Den Haag niet wegens afwezigheid vervangen. Formeel worden we deze week vanonder de bruine walm van Haider geregeerd.
Maar dat mag je allemaal niet zeggen, want de Koningin is onschendbaar. Gelukkig is aan die onschendbaarheid gekoppeld, dat de ministers verantwoordelijk zijn. Dat zou de Tweede Kamer de mogelijkheid moeten geven tot een open discussie met de minister-president over de vakantiebestemming van de Majesteit. Maar toen Paul Rosenmöller dat probeerde, werd hij door bijna alle fracties teruggefloten. Kok noemt het een privé aangelegenheid, en de meeste fractievoorzitters krijgen acuut een aanval van Oranjekramp wanneer hun om commentaar wordt gevraagd.
Het probleem is natuurlijk, dat Kok wel verantwoordelijk is voor de vakantiebestemming van de majesteit, maar er niets over te zeggen heeft. Beatrix laat zich niet door de politici voorschrijven waar ze zal gaan skiën, en Kok kan moeilijk haar paspoort intrekken. Bovendien is er tussen Nederland en Oostenrijk helemaal geen paspoortcontrole meer.
Zo ontstaat er een gat in de ministeriële verantwoordelijkheid. De Koningin neemt als privé persoon beslissingen met politieke gevolgen, waar de minister-president niet op kan worden aangesproken. Het is net als met die gesprekken met Kamerleden waarin Beatrix zich tegen het regeerakkoord keerde. Als dat gat in het stelsel pijnlijk zichtbaar wordt, krijgt de pers de schuld.