Verschenen in 'Publieke Tribune' - 07-01-2016
Als eerste vice-voorzitter van de Europese Commissie is Frans Timmermans een druk bezet man. Niettemin heeft hij tijd gevonden om een boekje te schrijven met de titel Broederschap, over solidariteit binnen Europa en solidariteit met de vluchtelingen die in grote getale hierheen komen. Maar consistent is zijn betoog niet.
Timmermans toont veel empathie met de vluchtelingen. Hij refereert daarbij aan het lot van Duitsers die van hot naar her vluchtten voor het Nazi-regiem. Tegelijkertijd toont hij begrip voor de tegenstanders, omdat ze geleid worden door angst. Maar dat gaat wel in heel algemene termen.
Nog even los van de problematiek van de uiteenlopende normen en waarden: Timmermans realiseert zich onvoldoende dat immigratie van mensen die geen Nederlands spreken en laag opgeleid zijn, gevolgen op de arbeidsmarkt en de woningmarkt heeft waar juist de mensen met lage inkomens de dupe van zijn. Die krijgen meer concurrentie, of het nu gaat om vluchtelingen of legale Polen.
Maar de solidariteit van Timmermans gaat niet zo ver dat hij voor ongelimiteerde immigratie is. ‘We kunnen het [vluchtelingenprobleem] aan, het hoeft helemaal niet zo’n groot probleem te zijn, als we samen voor betere bescherming van de buitengrenzen zorgen. Als we er samen voor zorgen dat vluchtelingen die recht hebben op asiel ook daadwerkelijk asiel krijgen.’ Dit lijkt me wel erg optimistisch.
Je kunt niet aan de ene kant je solidair verklaren met vluchtelingen en aan de andere kant maatregelen bepleiten waardoor veel minder vluchtelingen West-Europa kunnen bereiken. Dat laatste valt alleen te rechtvaardigen wanneer je Syriërs niet langer als vluchteling beschouwt wanneer ze eenmaal buiten hun land onderdak gevonden hebben. Maar dan waren Alan Kurdi en zijn ouders geen vluchtelingen. Toch is dat jongetje inmiddels symbool geworden voor het leed van de vluchtelingen.
Ik zie niet hoe je de buitengrenzen kunt beschermen zonder een muur om Europa te zetten, maar dat wijst Timmermans juist af. Toch kun je alleen dan doorlaatposten creëren waar je kunt bepalen wie er door mag en wie niet. Zulke hekken staan er rond de Spaanse enclaves in Afrika, en tussen Griekenland en Europees Turkije. Maar als Hongarije zijn grenzen met de niet-Schengen landen op dezelfde manier wil sluiten, is het huis te klein. Toch is ook dat een buitengrens van het Schengen gebied.
Met de hekken tussen Turkije en Griekenland dwingen we degenen die toch naar Europa willen om een gevaarlijke overtocht te maken, met daarna een onzekere reis die met grote ontberingen gepaard gaat, want Schengen of geen Schengen: vluchtelingen mogen ook in Athene niet het vliegtuig naar Berlijn nemen. Zo houden we het aantal vluchtelingen dat hierheen komt beperkt, maar met solidariteit heeft dat natuurlijk weinig te maken.
Echte solidariteit zou betekenen dat vluchtelingen een ticket kunnen kopen om met een prijsvechter van Antalya naar Berlijn te kunnen vliegen en daar asiel aan te vragen. Dat is heel wat goedkoper dan met een gammel bootje naar Lesbos. Maar dat gaat ook Angela Merkel te ver. Je moet eerst je leven wagen voor je kunt profiteren van onze beperkte solidariteit.
Er zijn nu afspraken dat Turkije de overtocht naar de Griekse eilanden moeilijker gaat maken. Het is niet zo dat dat nu niet gebeurt, het effect is alleen onvoldoende. De eerste poging van de ouders van Alan Kurdi om over te steken werd verhinderd, bij de tweede kwam de mensensmokkelaar niet opdagen, en pas bij de derde gingen ze varen, met de bekende funeste gevolgen. Volgens het akkoord dat de Europese Unie nu met Turkije heeft gesloten, had Turkije ook die derde poging moeten verhinderen, maar de vraag is of de Turkse kust niet veel te lang en onoverzichtelijk is om dat tot realiteit te maken. Tot nu toe lukt het ook niet.
Daarom geloof ik niet in betere buitengrenzen. Over land kan dat, maar dat keurt Timmermans af. Over zee is het veel moeilijker, zeker als je niet accepteert dat vluchtelingen verdrinken.. En de vraag is hoe het met de familie Kurdi gemoeten had als de buitengrenzen echt beheerst waren.
Timmermans wil elk jaar een vooraf vastgesteld aantal mensen vanuit de vluchtelingenkampen overbrengen naar Europa. Daar zou de familie Kurdi dus niet voor in aanmerking zijn gekomen, want die woonden niet in een kamp. Die zouden zich dus toch tot mensensmokkelaars hebben moeten wenden. Komen ze dan aan in Griekenland, dan zou daar onderzocht moeten worden of ze voor asiel in aanmerking komen. Maar zoals het nu gaat is het antwoord voor vluchtelingen uit Syrië daarop dus: ja.
Timmermans verwacht ook veel van spreiding van de vluchtelingen over de Europese Unie. Dat lijkt me heel problematisch wanneer de vluchtelingen zelf niet naar Letland of Portugal willen. En daar hebben ze ook gelijk in, want de faciliteiten zullen in arme landen altijd minder zijn. Niet voor niets heeft de Nederlandse rechter het terugsturen van vluchtelingen naar Griekenland verboden vanwege de slechte faciliteiten daar.
Hier wreekt zich opnieuw dat met de toelating van steeds meer landen de welvaartsverschillen binnen Europa steeds groter zijn geworden en uniform beleid daardoor steeds meer ongewenste effecten krijgt. Wanneer Polen in Nederland en Engeland mogen werken en een uitkering kunnen krijgen, waarom zou dat dan niet voor erkende asielzoekers gelden? Ook zij mogen vrij reizen binnen het Schengen gebied.
Een complicatie is ook nog dat Europa Turkije weer geactiveerd heeft als kandidaat-lid van de Unie, wat uit zou moeten lopen op opname van Turkije in de Schengen zone. Dan zou Turkije dus ook moeten delen in de onderlinge solidariteit binnen de EU, en zouden de vluchtelingen vanuit Turkije evenredig over de vergrote EU gespreid worden. De huidige lidstaten krijgen dan dus nog veel meer vluchtelingen te verwerken. Op papier kunnen we dat best aan, maar het heeft grote nadelige gevolgen voor de arbeids- en de woningmarkt. Om van de politieke gevolgen maar te zwijgen.
Er is een grote kloof tussen dat wat moreel geboden is en dat wat praktisch te realiseren valt. Timmermans onderschat dat schromelijk. Wir schaffen das nicht.
Zie voor reacties en discussie: http://www.publieketribune.net/frans-timmermans-denkt-veel-te-licht-over-het-vluchtelingenprobleem/