Verschenen: 17-03-2014
Gemeenten staan voor een zware taak. Ze krijgen door het rijk zorgtaken opgedragen die ze moeten vervullen met veel minder geld dan het rijk zelf eraan besteedde. Toch worden ze verondersteld goede zorg te verlenen. Dat getuigt van groot vertrouwen in de gemeentebesturen.
Voorbeeld daarbij is de WWB, waar door de eigen financiële verantwoordelijkheid van de gemeenten het aantal bijstandsuitkeringen veel minder is gestegen dan op grond van de economische ontwikkeling verwacht kon worden. Minder dan de helft van de mensen die het CBS als werkloos beschouwt heeft een uitkering. Daar heeft de WWB aanzienlijk aan bijgedragen.
Gemeenten staan nu voor de vraag hoe met aanzienlijk minder geld goede zorg te verlenen aan kinderen en ouderen. Dat levert veel hoofdbrekens op, maar daagt de gemeenten ook uit om nieuwe paden te betreden en nieuw beleid te ontwikkelen.
Het zal ook de laatste uitdaging niet zijn. Ik verwacht dat een volgend kabinet ook zal kiezen voor decentralisatie van de AOW. Ook hier zien we oplopende kosten die door een slinkend beroepsbevolking gedragen moeten worden, en overdracht aan de gemeenten met een fikse efficiencykorting is dan een beproefd recept.
Natuurlijk zijn er azijnpissers die zullen zeggen dat dat niet kan, maar die onderschatten hoeveel meer mogelijkheden de gemeente als bestuurslaag dichtbij de burger heeft in vergelijking met een kille uitkeringsbureaucratie als de Sociale Verzekeringsbank.
Regelmatig worden we opgeschrikt door berichten dat mensen dood in hun huis worden aangetroffen die daar maanden en soms jaren onopgemerkt zijn gebleven. Dat is niet alleen een tragedie, het betekent ook dat de AOW-betaling ten onrechte is doorgegaan. Zie dan dat geld maar weer eens terug te vorderen wanneer intussen ook de huur en de energiekosten automatisch zijn afgeschreven. Wanneer banken goede klantprofielen zouden maken zouden ze dat constateren, maar dat bedreigt dan weer de privacy.
Voor overlijdensgegevens is de Sociale Verzekeringsbank op dit moment afhankelijk van de gemeente. Die heeft nu geen financieel belang om de bevolkingsadministratie te controleren. Integendeel, wanneer ze constateren dat mensen zijn overleden kan dat juist geld uit het Gemeentefonds kosten. Dat wordt anders wanneer de gemeente financieel verantwoordelijk wordt voor de AOW-betalingen. Alleen op dat punt al valt er winst te behalen.
Maar dat is lang niet alles. De SVB attendeert mensen zelf op de mogelijkheid AOW aan te vragen. Dat is typisch bevoogdend gedrag van een bureaucratie die naar een maximale omzet streeft en de rekening daarvan elders kan deponeren. Het past niet in een participatiemaatschappij waar mensen zo veel mogelijk eigen verantwoordelijkheid dragen. Gemeenten kunnen afwachten of mensen zelf een aanvraag doen. Daar zit een belangrijke besparingsmogelijkheid.
Gemeenten hoeven ook niet de uitkering automatisch te verstrekken. Natuurlijk, het recht op AOW voor iedere oudere die wil en kan leven staat als een huis, maar niet iedereen hoeft dat huis binnen te lopen. Waarom niet eerst een keukentafelgesprek gevoerd met elke nieuwe aanvrager?
Daarvoor schakelt de gemeenten geen dorre bureaucraten in, maar echte mensenmensen, die in staat zijn het vertrouwen van de aanvrager te winnen. En wanneer er geen keukentafel is, haalt de ambtenaar een opklapbare tafel uit de achterbak van zijn auto.
In zo’n gesprek kan aan de orde komen of de aanvrager de AOW eigenlijk wel nodig heeft. Kan die auto niet de deur uit nu hij niet meer elke dag nodig is om naar het werk te gaan? Realiseert men zich hoe milieuvervuilend zo’n buitenlandse reis is? Weet men wel hoeveel minder belasting men betaalt wanneer men van de AOW afziet? En zijn er geen kinderen die kunnen bijdragen? Wanneer het om de zorg gaat, blijven kinderen in Australië gemakkelijk buiten schot, maar geld overmaken kan vanuit de hele wereld met één muisklik.
In plaats van hun hand op te houden dienen mensen weer te leren hun eigen broek op te houden. De gemeente kan ook wat meer waardering opbrengen voor mensen die dat doen. Waarom niet een jaarlijkse bijeenkomst in de schouwburg voor ouderen die weigeren uit de staatsruif te eten. Die krijgen dan door de burgemeester een insigne opgespeld, gevolgd door een vrolijk programma met André van Duin en Ron Brandsteder.
Zoals bij elke bezuiniging zullen populisten ook hier een karikatuur van proberen te maken van maatregelen die maar al te nodig zijn om de verzorgingsstaat in stand te houden. Wanneer gemeentebesturen uitkeringstrekkers werknemersvaardigheden willen laten opdoen, krijgen ze het verwijt dat dat dwangarbeid is. Wanneer ze erop inzetten ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen, krijgen ze het verwijt verzorgingshuizen te sluiten. En nu zullen gemeenten zeker het verwijt krijgen kwetsbare mensen moreel te chanteren.
Maar gemeentebestuurders die hun verantwoordelijkheid nemen, zullen daarbij hun rug recht houden een geen slappe knieën krijgen. Die weten dat impopulaire maatregelen onontkoombaar zijn om de verzorgingsstaat betaalbaar te houden. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Om de verzorgingsstaat in stand te houden zullen we hem moeten afbreken.
Column voorgelezen tijdens programma \\\'Blik op de toekomst\\\' georganiseerd door Petra Habets Advies & Ontwikkeling