Verschenen in 'PvdA Leiden' - 01-05-2013
Sinds gisteren hebben we een nieuw staatshoofd. Ik ben nog geen 70, maar begrijp goed dat Beatrix het als 75-jarige weleens rustiger aan wil doen. En ik ben blij dat wij niet zoals in Italië een staatshoofd van 87 nodig hebben om een kabinetsformatie mogelijk te maken.
Maar Koningin Beatrix had ook een ander argument om afstand te doen: dit jaar bestaat het Koninkrijk 200 jaar. Dat is om twee redenen een vreemd argument. Waarom zou zij geen koningin willen zijn van een 200-jarig koninkrijk? Is het koninkrijk dan te oud? Dat zou sneu zijn voor Willem-Alexander. Of vraagt een jubileum om een nieuw staatshoofd? Maar waarom gold dat dan niet in 1863, in 1913 en in 1963? Wanneer in 1863 Willem III was afgetreden omdat toen 50 jaar Koninkrijk werd gevierd, had ons dat veel ellende bespaard.
Maar wat nog vreemder is: het koninkrijk bestaat dit jaar helemaal geen 200 jaar. Nederland kreeg zijn eerste koning in 1806, Lodewijk Napoleon. In 1808 maakte deze het Stadhuis op de Dam tot Koninklijk Paleis. Daarmee sluit Jonathan Israel zijn fameuze boek The Dutch Republic af. Zo maakte de familie Napoleon het bed op waar Willem I in 1813 in kon stappen. Alleen mocht deze zich toen nog geen koning noemen, maar soeverein vorst. Maar hij beschouwde wel het Paleis op de Dam als zijn eigendom, waarmee hij Lodewijk Napoleon als zijn voorganger erkende.
Koning werd Willem pas in 1815, alleen niet van het huidige Nederland, maar van de Benelux. Koning van het huidige Nederland zou hij pas worden na de Belgische afscheiding, in 1839.
Er zijn dus allerlei momenten waarop je 200 jaar Koninkrijk kunt vieren, maar juist niet dit jaar. Wat we dit jaar vieren is hooguit 200 jaar Oranjesoevereiniteit in Nederland, maar dat klinkt minder koninklijk. Bovendien: hoe soeverein is een vorst in een constitutionele monarchie?
Was Willem I niet onze eerste koning, het koningschap was ook niet zijn eerste bestuurlijke functie. Nadat in 1799 de inval van de Engelsen en de Russen in Noord-Holland mislukt was omdat het volk niet in opstand kwam, koos Willem I het kamp van Napoleon. Deze realiseerde zich als een Diederik Samsom avant la lettre dat je je tegenstanders iets moet gunnen, en maakte hem tot vorst van het prinsbisdom Fulda. Hoewel Willem in die functie veel bestuurlijke ervaring opdeed, zie je dat vaak niet terug op zijn CV.
De belangrijkste bouwstenen van onze huidige staatkundige structuur dateren niet uit 1813, maar uit de begintijd van de Bataafse Republiek, toen de Fransen ons land bevrijd hadden van de Pruisische bezetter die in 1787 door de Oranjes was binnen gehaald. Nadat de Oranjes vertrokken waren kwam de eerste volksvertegenwoordiging bijeen, en kregen alle godsdienstige groeperingen gelijke rechten. In 1798 kreeg Nederland zijn eerste grondwet. Toen werd Nederland ook een eenheidsstaat.
Van art. 50 van de Staatsregeling van 1798 kunnen we nog slechts dromen. Ik citeer:
De Maatschappij ontvangt alle Vreemdelingen die de weldaaden der vrijheid vreedzaam wenschen te genieten, in haar midden, verleenende denzelven alle zekerheid en bescherming. Einde citaat.
Het ontwikkelen van een democratie valt niet mee. In de Bataafse tijd was er dan ook een geweldige onrust die resulteerde in steeds nieuwe staatsregelingen. Daardoor werd ons land rijp voor de monarchie, en werd onze eerste koning, Lodewijk Napoleon, welwillend ontvangen. Willem I zat toen nog in Fulda.
Het zijn feiten die afbreuk doen aan de Oranjemythe. Het is begrijpelijk dat de Oranjes daar niet mee te koop lopen. Maar ik begrijp niet dat heel bestuurlijk Nederland daarin meegaat. Houd je veilig!
Column voorgelezen tijdens de 1 mei-viering van de PvdA in Leiden, 1 mei 2013.