Zoek op trefwoord :
Door de bank genomen
Verschenen in 'Openbaar bestuur' - 08-12-2011

Als je het vroeger over bankrovers had, was het duidelijk wie je bedoelde. Dat waren gemaskerde mannen die met een getrokken pistool aan de balie verschenen om de inhoud van de kluis op te eisen. Tegenwoordig hebben we met een ander soort bankrovers te maken. Dat zijn mensen op de directieverdiepingen van de bankpaleizen die plannen beramen om eerzame weduwen hun pensioen afhandig te maken, om dat zelf als bonus op te strijken. Hoe het daar toegaat leer je uit films als Inside job en Margin call. ‘Door de bank genomen’ heeft tegenwoordig een hele andere betekenis dan vroeger.
Bankiers dragen omineuze namen. In Nederland had je Rijkman en Tilman. In Amerika heb je Goldman, waar nu een voorkennisaffaire speelt. We willen een kenniseconomie zijn, maar we zijn steeds meer een kennisseneconomie, en dat maakt ons ook tot een voorkenniseconomie. Daarom heeft Philips zijn hoofdkwartier ook verplaatst van de kennisstad Eindhoven naar de geldstad Amsterdam.
Volgens de banken zelf verdienen zij 8 % van het BBP. Daarvan betalen zij bonussen en dividend. Zij presenteren dit alsof zij dat aan het BBP bijdragen. Maar je kunt natuurlijk net zo goed zeggen dat zij dat geld aan het BBP onttrekken. En wat doen ze daarvoor terug? Ze regelen het betalingsverkeer, dat vroeger gratis was, maar waar je nu voor moet betalen. Ze bemiddelen tussen spaarders en investeerders, maar dat kan toch nooit 8 % van het BBP waard zijn?
Nu zou je de buitensporige beloning van bankiers nog kunnen goedpraten wanneer dankzij hun intelligentie de economie goed zou functioneren. Maar het tegendeel is het geval. Banken kopen rommelhypotheken zonder zich af te vragen hoe die zijn opgebouwd. Ze lenen geld aan dubieuze eurolanden zonder zich af te vragen wat het afstand doen van hun centrale bank voor consequenties heeft voor de kredietwaardigheid van die landen. Door dit alles zijn we nu in een grote crisis beland. Het verweer van de bankiers is dat andere bankiers hetzelfde deden.
Je zou verwachten dat deze ontwikkeling de centrum-linkse partijen in de kaart zou spelen, maar dat is niet zo. Daarvoor hebben die partijen veel te veel boter op hun hoofd. Het was Clinton die het verbod op het gebruik van spaargeld door zakenbanken heeft ingetrokken. Obama heeft voor zijn verkiezing veel geld uit Wall Street gekregen.
Met de Occupy beweging is er nu over de hele wereld een protest op gang gekomen tegen het man made disaster van de bankencrisis. Dat wil echter niet zeggen dat die beweging ook een blauwdruk heeft hoe het anders moet. In dat opzicht is er een grote gelijkenis met de protestbeweging eind jaren zestig. Toen kwam men ook niet verder dan dat men tegen de consumptiemaatschappij was, en voor de revolutie.
‘Ah, c’est la révolution’, riep de trokskist Ernest Mandel toen zijn eigen auto in de vlammen opging. De beweging van de jaren zestig was vooral een zaak van romantici en carrièremakers. Reële grieven waren er nauwelijks. Ik herinner me nog een CPN’er die klaagde over de invloed van het bedrijfsleven op de universiteit, omdat de laatste een gebouw huurde van het Philips Pensioenfonds. Moet je nu eens kijken!
In veel opzichten beleefden we rond 1970 een paradijselijke periode, en is het daarna alleen maar minder geworden.. De salarissen waren wat lager dan tegenwoordig, en je kon er nog geen mobieltjes voor kopen. Maar er was veel minder werkloosheid, en juist daarom konden we ons veel betere sociale voorzieningen permitteren. Dakloosheid was toen een uitstervend verschijnsel.
De inkomensverschillen waren kleiner, en het grote geld had nog niet de macht die het tegenwoordig heeft. Er was geen commerciële televisie, en als je voorspeld had dan ooit voetbalverenigingen naar de beurs zouden gaan, had niemand je geloofd. Er was geen voetbalvandalisme, en veel minder criminaliteit. Toch vond iedereen maatschappijhervorming hoogst noodzakelijk.

Vergelijk dat eens met hoe het er nu voorstaat. De westerse wereld is veranderd in een financiële puinhoop. Gewonen mensen worden daar het slachtoffer van omdat ze hun baan verliezen, hun pensioen gekort wordt, en ze hun huis niet kwijt kunnen. In Amerika en Zuideuropa vinden op grote schaal huisuitzettingen plaats. Als je in dat licht de Occupy beweging vergelijkt met de Maagdenhuisbezetting, is het maar een slappe hap.

In Openbaar bestuur december 2011