Verschenen in 'Intermediair' - 10-08-2000
De Amsterdamse gemeenteraad heeft afgezien van een referendum over de opvolging van burgemeester Patijn. Men wil niet vooruit lopen op de wetswijziging die een dergelijk referendum moet regelen. Zolang de Grondwet voorschrijft dat de burgemeester door de regering wordt benoemd, is dat ook wel zo verstandig. Het is dan niet duidelijk wat er gebeurt met de uitslag van het referendum, en dat maakt solliciteren er niet aantrekkelijker op.
Volgens het regeerakkoord moet zo’n wettelijke regeling van het burgemeestersreferendum er wel komen, maar de Tweede Kamer moet daar nog over beslissen. Als het aan het Kabinet ligt, komt er een curieuze mix van drie systemen: benoeming door de regering, benoeming door de raad, en rechtstreekse verkiezing.
Het is de bedoeling dat de burgemeester een semi-ambtelijke figuur blijft, die boven de partijen zweeft, en – anders dan de wethouders – geen representant is van de raadsmeerderheid, hoewel hij wel samen met de wethouders collegiale verantwoordelijkheid draagt.
Daarom blijft het zo dat kandidaten voor het burgemeesterschap eerst moeten solliciteren bij de Commissaris van de Koningin, en houdt het kabinet het laatste woord, door te kunnen kiezen uit een meervoudige aanbeveling van de gemeenteraad. Wel zal een burgemeester die het bij de raad verbruit moeten opstappen. Dat is nu toch al de praktijk, zoals onlangs in Middelburg is bevestigd.
Is dit al een moeizaam compromis tussen het idee van benoeming door de regering en benoeming door de raad, daar fietst dan nog tussendoor de mogelijkheid van het burgemeestersreferendum. Daarbij zullen kandidaten campagne moeten voeren, en daar hun partij bij nodig hebben. God behoede ons voor een democratie waarin je alleen nog types als Harry Mens gekozen kunnen worden, die genoeg geld van zichzelf hebben.
Dat betekent dat afdelingsvergaderingen van politieke partijen zich in het openbaar zullen moeten uitspreken over hun eigen kandidaat. Wie niet de steun heeft van zijn partijafdeling, kan beter niet solliciteren. Met de voorselectie zit de Commissaris van de Koningin dan meteen in politiek vaarwater, want als hij een kandidaat afwijst, wijst hij dus ook die partij af.
Daarna is het de vraag, of alle kandidaten aan het referendum mogen deelnemen, of alleen die kandidaten waarin de raadsmeerderheid vertrouwen heeft. Het laatste zou betekenen dat – gesteld dat in Utrecht na de annexatie van Vleuten-De Meern de landelijke partijen nog de meerderheid in de gemeenteraad hebben – Henk Westbroek van Leefbaar Utrecht niet aan het referendum zal mogen meedoen, als hij al de selectie door de Commissaris is doorgekomen. Dat zal het vertrouwen in de politiek doen toenemen!
Maar wanneer Westbroek wel mag meedoen, dan zou hij wel eens het grootste aantal stemmen kunnen krijgen. De direct gekozen presidenten Clinton en Chirac hebben ook geen meerderheid in het parlement. Westbroek zou dan voorzitter moeten worden van een college waarin de wethouders zijn bloed wel kunnen drinken. Clinton daarentegen benoemt zijn eigen ministers, terwijl Chirac geen voorzitter is van de ministerraad.
Een direct gekozen burgemeester kan alleen functioneren als hij zelf kan bepalen wie er wethouder wordt. Een half gekozen burgemeester geeft alleen maar ellende.