Verschenen in 'Intermediair' - 28-09-2000
“De leugen regeert”, zo karakteriseerde onze Majesteit vorig de jaar de Nederlandse pers. Het is inmiddels een gevleugeld woord geworden, en er is al een televisieprogramma dat zo heet. Het is echter lang niet altijd de schuld van de journalisten zelf dat het niet waar is wat ze opschrijven. Vaak zijn ze ook het slachtoffer van voorlichters die de dingen mooier willen voorstellen dan ze zijn.
Neem nu de vraag, hoeveel staatsschuld er volgend jaar wordt afgelost, als de veronderstellingen waarop de rijksbegroting is gebaseerd uitkomen. Volgens het hoofdartikel in de Volkskrant na Prinsjesdag wel 20 miljard. Dat was ook het bedrag dat presentator Ferry Mingelen noemde in Den Haag Vandaag. Hij werd gecorrigeerd door de Groningse econoom Flip de Kam, die erop wees, dat volgens de Miljoenennota de daling van de staatsschuld beperkt blijft tot 600 miljoen. Daarop wees minister Zalm op het EMU saldo, dat volgens de verwachtingen volgend jaar 6,3 miljard zal bedragen. Dat is minder dan de 8,7 miljard die voor dit jaar verwacht wordt, maar dat zei hij er niet bij.
Op die 6,3 miljard van Zalm valt ook nog veel af te dingen. Er zit ook een overschot van 1,9 miljard bij de gemeenten en provincies in, en een overschot bij de sociale fondsen van 0,9 miljard. Voor de staat alleen bedraagt het saldo slechts 3,5 miljard. En daar zit dan in verwerkt, dat de storting in het AOW-spaarfonds, dat de toekomstige AOW uitkeringen moet veilig stellen, weer wordt teruggeleend aan de staat. Sparen op de pof, zou je dat kunnen noemen. Zonder deze U-bocht constructie kom je uit op een tekort van 2,4 miljard.
Er zijn zo langzamerhand evenveel manieren om de ontwikkeling van de staatsschuld te berekenen als er mensen zijn. Maar nooit kom je uit op een positief saldo van 20 miljard. Toch komt dat bedrag uit een persbericht van het Ministerie van Financiën. Daarin stond dat 20,7 miljard gulden ten goede komt aan de staatsschuld.
Die 20,7 miljard vind je verder nergens in de Miljoenennota, maar de argeloze lezer denkt toch al gauw dat als geld ten goede komt aan de staatsschuld, daardoor de staatsschuld daalt. En veel journalisten blijken argeloze lezers.
Maar volgens de voorlichters bij Financiën komt geld ook ten goede aan de staatsschuld wanneer daardoor de schuld niet stijgt. Zo kun je jezelf geweldig rijk rekenen. Dat is goed voor het imago van Zalm, maar niet voor de staatskas, want in de Tweede Kamer denken ze dat er van die niet bestaande 20 miljard nog wel wat afkan.
Journalisten zijn er tuk op wanneer uit uitgelekte stukken blijkt dat overheidsinformatie niet klopt. Maar je scoort niet als je dat gewoon uit openbare stukken kunt opmaken. Liever dan tien centimeter papier door te nemen, schrijven journalisten het persbericht over. Ook kranten die niet de 20 miljard van Zalms voorlichters overnamen, schreven klakkeloos dat de staatsschuld daalt, en niet dat daarbij de schuld aan het AOW-spaarfonds wordt genegeerd. Daarvoor moet er eerst een geheim stuk uitlekken.