Er gaan in Nederland regelmatig dingen mis. Af en toe ontploft er een vuurwerkfabriek of vliegt een café in brand, per jaar vallen er 800 verkeersdoden, soms botsen treinen op elkaar, mensen en kinderen worden vermoord, bouwwerken blijken niet veilig, er gaat eens een bank failliet, onschuldigen verdwijnen achter de tralies, op Schiphol vliegt een cellencomplex in brand met fatale gevolgen.

Dat willen we niet, en daarom nemen we allerlei tegenmaatregelen. Er is milieutoezicht, bouwtoezicht, en toezicht op de banken, er zijn verkeerscontroles, pathologische criminelen krijgen TBS, incompetente ouders worden begeleid door de jeugdzorg. Je wordt pas veroordeeld voor een misdrijf nadat de rechter de eis van de officier van justitie getoetst heeft, en je kunt dan nog in beroep gaan bij het gerechtshof en in cassatie bij de Hoge Raad.

Je mag veronderstellen dat dat allemaal best helpt, maar perfect is het niet. En dan praten we al snel van falend toezicht. Er moeten dan koppen rollen, maar niet altijd. In Volendam en Haarlemmermeer is de burgemeester afgetreden wegens falend brandveiligheidstoezicht, maar in Enschede heeft de burgemeester met zijn optreden na de vuurwerkramp juist zijn prestige verhoogd. Daar trad alleen een wethouder af. Wanneer er weer een TBS'er ontsnapt is of tijdens een proefverlof een moord begaan heeft, moet de minister zich daarvoor in de Tweede Kamer verantwoorden.

Soms is het verleidelijk om de schuld zo veel mogelijk bij de toezichthouder te leggen, omdat daar wat te halen valt. De mensen die hun geld kwijt zijn geraakt omdat ze gezwicht zijn voor de hoge rente die de bank Van der Hoop in het vooruitzicht stelde, willen graag geld van de Nederlandse Bank.

Maar soms onderzoekt justitie ook of toezichthouders niet strafrechtelijk aansprakelijk moeten worden gesteld: de bouwinspecteur die een constructiefout over het hoofd heeft gezien, of de gezinsvoogd die een kind niet tijdig bij de ouders heeft weggehaald. Vorige maand is er strafvervolging aangekondigd tegen een gezinsvoogd wegens dood door schuld. Wellicht komen er meer van dat soort zaken.

Het gaat daarbij niet om corruptie of machtsmisbruik. Het gaat om mensen die in hun werk te goeder trouw verkeerde inschattingen hebben gemaakt. Misschien waren ze niet zo heel competent. Is ontslag dan niet een betere sanctie dan strafvervolging? Aan de andere kant: de vrachtwagenchauffeur die te goeder trouw een fietser naast zich over het hoofd ziet, wordt ook vervolgd. Ook de politie-agent die in een split second moet besluiten om wel of niet te schieten riskeert strafvervolging.

Daar staat dan weer tegenover dat de rechter die een onschuldige veroordeelt omdat hij liever bij zijn vriendin zat dan het dossier door te nemen, onschendbaar is. Hoeveel doden er ook bij een verkeersongeluk te betreuren vallen, de minister van Verkeer en Waterstaat en de minister van Justitie hoeven zich nooit in de Tweede Kamer te verantwoorden of er wel voldoende snelheidscontrole was. Daarvoor hebben Kamerleden die autorijden zelf te veel haast; officieren van justitie trouwens ook.

Er zit een patroon in: justitie is geneigd fouten in de bestuurlijke handhavingsketen te vervolgen, maar fouten in de justitiële keten niet. Dat is niet eerlijk.