Men spreekt ons van een Andere Overheid. Dat is een overheid die gemeenten en inwoners minder lastig valt met allerlei bureaucratische verplichtingen. Er is zelfs een minister voor: Alexander Pechtold. In werkelijkheid blijkt de overheid echter juist steeds meer te willen regelen.

Dat geldt voor gemeenten, die steeds uitvoeriger financiële stukken moeten produceren en aan allerlei regels worden gebonden inzake de ozb, die het beheer van de politie naar het nationale niveau zien verschuiven, en bij de WMO geconfronteerd worden met duizend en een voorschriften. Elke minister die een paar miljoen onder het vloerkleed vindt, gebruikt dat om een nieuwe specifieke uitkering in het leven te roepen. Pechtold zelf gaf daarbij onlangs nog het slechte voorbeeld, met 25 miljoen voor tien nader aan te wijzen achterstandswijken.

Maar ook de burger wordt met steeds nieuwe regels geconfronteerd, en politici proberen eerder te scoren door nieuwe regels te bepleiten dan door ze af te schaffen. Daar zijn een aantal motieven voor:

Criminaliteitsbestrijding. Wij zijn allen potentiële criminelen. Daarom moeten wij altijd een geldig identiteitsbewijs op zak hebben; een kopie is niet genoeg. De politie mag daar te pas en te onpas naar vragen; vaak blijkt het te onpas. Door de opslag van telefoon en internet gegevens wordt permanent nagegaan waar we zijn en met wie we contact hebben. Het zal niet lang meer duren voordat iedereen verplicht wordt een GSM bij zich te hebben en die aan te hebben staan; wie dat niet doet heeft kennelijk iets te verbergen.

Integratie. Allochtonen moeten zich aanpassen aan onze zeden en gewoonten. Op straat mag je er zo gek bij lopen als je wilt, maar dat geldt niet als je een boerka wilt dragen. Op straat moet je ook Nederlands spreken, tot je de poort naar de universiteit onderdoorgaat, want dan is ineens Engels verplicht. Islamieten krijgen ingeprent dat ze zich aan de Grondwet moeten houden, maar wanneer ze op basis van art. 23 eigen scholen willen oprichten, wil men dat juist weer onmogelijk maken.

Bescherming. Sinds Enschede en Volendam is het duidelijk hoe kwetsbaar we zijn. Daarom komen er steeds strengere voorschriften. In Leiden kreeg de beheerder van een van de twee monumentale Middeleeuwse kerken onlangs van de brandweer te horen, dat er nog maar 75 mensen naar binnen mochten. We moeten autogordels om - niet alleen op de voor- maar ook op de achterbank - kinderzitjes worden verplicht, en menige speeltuin moest gesloten worden vanwege Europese veiligheidsvoorschriften.

Gezondheid. De overheid moet zorgen dat wij gezond leven. De rokers heeft men er bijna onder, al trotseren mandarijnen als Zalm en Wiegel nog hun eigen wetgeving. Nu zijn de ongezonde eters aan de beurt. Met alcohol is de politiek opvallend traag: daar houdt men zelf veel te veel van.

Modernisering. Stelselwijzigingen zoals in de gezondheidszorg brengen voor de burger nieuwe administratieve lasten met zich mee. Een moderne overheid bedient zich ook van ICT, dat is juist een van de speerpunten van het programma Andere Overheid. Dat betekent nu al dat ondernemers verplicht zijn via een weinig gebruikersvriendelijk programma aangifte te doen voor de inkomstenbelasting. Om aan het openbare leven deel te nemen heeft men steeds meer codes en wachtwoorden nodig, ook bij toepassingen die men weinig frequent gebruikt. De codes moet de burger uit zijn hoofd leren, opschrijven is uit den boze. Toch moeten ook nabestaanden die codes kunnen gebruiken.

Werk. Iedereen moet werken. Dat geldt natuurlijk in de eerste plaats voor mensen met een uitkering. Maar nu de eisen aan mensen met een uitkering worden opgeschroefd, komen er steeds meer jongeren zonder uitkering die niet werken. Daarom wordt nu een leer-werkplicht bepleit tot 23 jaar, straks misschien tot 27 jaar, tot 65 jaar, of wanneer de pensioenleeftijd is opgeschoven tot 70 jaar. Het PvdA-kamerlid Sharon Dijksma vindt al dat vrouwen die gestudeerd hebben zich niet straffeloos aan de werkplicht mogen ontrekken.

Voortplanting. Wanneer vrouwen met kinderen verplicht worden om te werken, rijst natuurlijk ook de vraag of vrouwen met een baan zich wel straffeloos aan de plicht om kinderen te krijgen kunnen onttrekken. Daartegenover staat dat er nu vrouwen kinderen krijgen die niet in staat zijn die kinderen op te voeden. Gedwongen anti-conceptie is dan een optie, maar de Rotterdamse wethouder Marianne van den Anker wilde ook in sommige gevallen abortus verplichten. Dat roept het beeld op van een wereld waarin vrouwen eerst een vergunning op het Stadhuis moeten halen om kinderen te kunnen krijgen, en wie zo'n vergunning niet heeft, maandelijks voor controle op een consultatiebureau moet komen.

In plaats van een minder bemoeizuchtige overheid zien we juist een overheid die zich steeds meer met onze privé-zaken bemoeit, en ons steeds meer administratieve verplichtingen oplegt. We worden steeds meer onderdaan, en steeds minder burger. Geen Andere Overheid, maar Nederland als kostschool.

In Overheidsmanagement juni 2006.