Je moet maar durven. Op 22 december stemde de Eerste Kamer in met de afschaffing van de door woninghuurders te betalen OZB. De dag daarop diende het kabinet het voorstel voor de Wet betaalbaarheidsheffing huurwoningen in, waarbij de rijksoverheid belasting gaat heffen over huurwoningen op basis van de WOZ waarde. Dat is dus een nieuwe onroerende-zaakbelasting. En wie gaat die belasting uiteindelijk betalen: de huurder! Want de woningcorporaties kunnen volgens minister Dekker de heffing compenseren via hun huurbeleid.

'Betaalbaarheidsheffing' is typisch een woord dat George Orwell graag verzonnen zou hebben in zijn roman 1984, als voorbeeld van newspeak. Toch is het idee erachter zo gek nog niet. Veel huurwoningen brengen minder geld op dan de bewoners bereid zouden zijn te betalen. Dat komt vooral tot uitdrukking in het verschijnsel woningfraude, waarbij mensen die elders gaan wonen de huur niet opzeggen maar illegaal onderhuren en daarbij veel meer geld vragen dan ze zelf aan de eigenaar betalen. De betaalbaarheidsheffing is een middel om huurverhogingen af te romen en de opbrengst te gebruiken om meer huurtoeslagen te verstrekken, zodat mensen met een laag inkomen van de huurverhoging geen last hebben. Per saldo wordt de huur dan meer afhankelijk van het inkomen, en dragen de zwaarste schouders de zwaarste lasten.

Het geeft het departement van VROM ook een eigen inkomensstroom om de huurtoeslagen te betalen, ten laste van de verhuurders, die volgens minister Dekker ook een groot belang hebben bij het systeem van huurtoeslagen omdat het de vraagkant op de huurmarkt in stand houdt. Het zijn dus niet alleen de huurders die van de huurtoelagen profiteren, maar ook de verhuurders: de betaalbaarheidsheffing is een soort profijtheffing. Dat zullen ze op het Ministerie van Financiën met rode oortjes gelezen hebben; reken maar dat ze daar bij de volgende kabinetsformatie met een plan komen om de huurtoeslagen volledig via de betaalbaarheidsheffing door de verhuurders te laten betalen.

Maar er zijn ook nadelen. Hoe hoger de huurtoelagen, hoe hoger de bijdrage aan de armoedeval. Daar zal het CPB over een paar jaar op wijzen, met de aanbeveling de toelagen te verminderen zonder dat de huurverhogingen worden teruggedraaid. En rijkere huurders zullen als ze toch meer moeten betalen eerder voor een koopwoning of een huurwoning in de vrije sector kiezen. Dat is ook de bedoeling, zo bevorder je de doorstroming. Maar tegelijkertijd wordt daarmee de bevolkingsopbouw in wijken met sociale huurwoningen eenzijdiger, en worden in die wijken weer huizen gesloopt om plaats te maken voor dure woningen.

Er zitten ook juridische problemen aan de heffing. Hij wordt niet over alle woningen geheven, maar alleen over verhuurde woningen, en dan nog met een WOZ-waarde tot een maximum dat van plaats tot plaats kan verschillen. Naar het oordeel van de Raad van State is de heffing willekeurig en faalt de motivering, omdat in het grootste deel van het land de corporaties ook zonder huurtoeslagen hun huizen wel kwijtraken. De RvS adviseert daarom de heffing achterwege te laten, en verwijst daarbij naar eerdere stukken waarbij een fiscale heffing om juridische redenen werd afgewezen. Dat kan nog tot interessante procedures leiden.

Wanneer de heffing er toch komt, is dat wel bijzonder zuur voor de gemeenten. Zij zijn niet alleen de mogelijkheid kwijt geraakt om zelf OZB van huurders van woningen te vragen, maar zijn door het systeem van maximering van de verhoging ook sterk beperkt in de mogelijkheden om OZB te heffen van eigenaren. Het argument daarvoor is dat eigenaren vaak geen inwoner van de eigen gemeente zijn, al gaat dat met het toegenomen eigen-woningbezit steeds minder op. Het gevolg is dat veel gemeenten niet langer een afweging kunnen maken tussen de voordelen van een extra voorziening en de nadelen van hogere belastingen.

VROM laat nu echter zien dat ook een heffing van de eigenaren uiteindelijk door de huurder betaald wordt. Gemeenteraden zullen dus bij hun afweging ook rekening moeten houden met de gevolgen die een hogere OZB van eigenaren heeft voor de vastgestelde huur en dus voor de lasten van de huurder. Zoals je bij de BTW eigenlijk niet kunt zeggen of die uiteindelijk nu door de klant of door de leverancier wordt betaald, en de huurtoelagen zowel de huurder als de verhuurder ten goede komen, kun je ook bij heffingen op woningen materieel niet aangeven of ze nu uiteindelijk de woonkosten verhogen of het rendement van de eigenaar aantasten. Daarbij is irrelevant of de aanslag nu betaald wordt door de huurder of de eigenaar.

Heffing via de eigenaar heeft administratief wel veel voordelen, net als bij de toeristenbelasting. Gemeenten hebben er geen belang bij om opnieuw rechtstreeks huurders van woningen te kunnen belasten, wanneer de beperkingen op de heffing van eigenaren maar verdwijnen. En daarvoor geeft de Wet betaalbaarheidsheffing huurwoningen nieuwe argumenten.