'Alles met maten', zei de kleermaker, en hij sloeg zijn vrouw met de ellestok. Daar moet ik altijd denken bij de serie publicaties Maten voor gemeenten die het SCP verzorgt.

Vijf jaar geleden namen de rijksuitgaven sterk toe, zodat ook de omvang van het gemeentefonds groeide, op grond van de afspraken die er in tijden van bezuinigingen waren gemaakt over het gelijk opgaan van de stortingen in het gemeentefonds met de rijksuitgaven. Nu die afspraken met zich mee brachten dat er juist meer geld naar het gemeentefonds moest, fronsten de Haagse wenkbrauwen zich. Zo'n hoog bedrag voor zo weinig letters?

Het SCP kreeg daarom de opdracht om de ontwikkeling van de gemeentelijke prestaties na te gaan, wat nu de derde versie van Maten voor gemeenten heeft opgeleverd. In de editie voor 2005 constateert men over 1997-2002 een sterke reële groei van de gemeentelijke uitgaven. 'De ontwikkeling van de prestaties van gemeenten blijft daarentegen circa 1,9 % per jaar achter bij de reële stijging van de uitgaven'. Daar worden ook wel verklaringen voor gegeven, maar toch blijft hangen dat de gemeenten er een zooitje van maken. Voor wie weinig opheeft met de gemeenten, is Maten voor gemeenten de ideale stok om de hond te slaan.

Wie echter nagaat hoe het SCP de gemeentelijke prestaties meet, ziet dat de schijnbaar slechte performance van de gemeenten rechtstreeks het gevolg is van de manier van meten. Zo zijn de reële uitgaven bij het cluster bestuursopganen per jaar meer dan 7 % sterker gegroeid dan de productie, door de dualisering die in 2002 heeft plaats gevonden. De effecten daarvan zijn echter niet te meten, omdat het SCP in dit geval als prestatie-index hanteert het aantal bestuurde gemeenten en hun inwoners. Toch moet de Tweede Kamer toen zij instemde met de dualisering, en die door de verplichte griffie en rekenkamerfunctie nog duurder maakte, het idee gehad hebben dat er daardoor iets zou verbeteren. Maar of dat nu wel of niet gebeurd is, in de gegevens van het SCP zie je dat niet terug.

Dat geldt voor veel prestatie-indexen die het SCP hanteert. Bij burgerzaken telt men hoeveel documenten er verstrekt zijn, maar wanneer gemeenten daar extra geld aan besteden om de wachttijd te verkleinen, zie je dat niet terug. Bij de brandweer wordt het aantal branden en hulpverleningen geteld, en hebben Enschede en Volendam in 2000 en 2001 dus goed gescoord. Naarmate gemeenten de brandpreventie beter regelen, gaan ze volgens het SCP minder presteren. Bij onderwijshuisvesting telt men de leerlingen, niet de kwaliteit. Bij riolering geldt als de prestatie de hoeveelheid geleverd drinkwater, onafhankelijk van de kwaliteit van de afvoer en de zuivering. Investeringen daarin zullen volgens het SCP dus nooit tot betere prestaties leiden.

Inmiddels wordt er op het gemeentefonds bezuinigd. Ik voorspel nu al, dat door die bezuinigingen het beeld zal omslaan en de productiviteit van de gemeenten op wonderbaarlijke wijze zal toenemen.

Maar hoe zit het nu met de prestaties van het SCP? De output stijgt door deze arbeidsintensieve exercitie omdat men er jaarlijks een publicatie bij heeft. Maar wanneer dat culmineert in de conclusie dat zich jaarlijks een reële kostenstijging heeft voorgedaan van 1,9 %, levert dat geen enkele bijdrage aan ons inzicht, en is de outcome dus nul. Kan er niemand op BZK het SCP even inseinen dat het niet meer hoeft?

In Public controlling september 2005