De laatste tijd zingt het idee rond van de vlaktaks, waarbij er in de loon- en inkomstenbelasting slechts één tarief zou gelden. Daarvan worden magische effecten verwacht: gemak voor de belastingdienst en voor de belastingbetaler, en meer economische groei.

Een vlaktaks werkt echter denivellerend. Het tarief zal lager zijn dan het marginale tarief van 52 % dat thans geldt voor bijklussende Commissarissen van de Koningin. Dat levert grootverdieners dus een aardig voordeeltje op. Bij sommige voorstanders is dat inderdaad de bedoeling – waarom zou de VVD er anders mee komen – maar er zijn ook voorstellen voor een vlaktaks die volgens de voorstanders juist nivellerend werken. Dat hangt van de uitwerking af.

De eerste vraag is of er een belastingvrije voet blijft bestaan. In de meest radicale voorstellen wordt die afgeschaft, want dat levert het laagste tarief op, maar je kunt een vlaktaks ook met een belastingvrije voet combineren. Als je dan het tarief gelijk maakt aan het huidige toptarief, kan de belastingvrije voet aanzienlijk omhoog, en verschuif je lasten van lage inkomens naar hoge. Ik denk dat het van de VVD en de Burke stichting dan niet meer hoeft.

Een ander dilemma is of de premies voor de volksverzekeringen in de vlaktaks moeten worden geïntegreerd. Doe je dat niet, dan zul je de belastingvrije voet moeten optrekken tot het maximum inkomen waarover premies worden geheven, omdat anders een middengroep ontstaat met een hele hoge marginale druk, en dat willen we juist voorkomen.

Het betekent tegelijkertijd een voordeel voor ouderen met een inkomen onder dat maximum, want die hoeven dan helemaal niets meer te betalen. Dat is heel nivellerend, maar niet nodig in een situatie waarin we voortdurend te horen krijgen dat de vergrijzing de collectieve sector onder druk zet. Beter is het daarom de premies volledig te fiscaliseren, maar dat betekent een inkomensachteruitgang voor de meeste 65-plussers, wat je er wel even bij moet zeggen.

Voor rijke ouderen is het natuurlijk heel aantrekkelijk wanneer het hoogste belastingtarief omlaag gaat. Die hoeven over hun pensioen dan nog minder belasting te betalen, en profiteren zo nog meer dat zij hun premies in het verleden tegen veel hogere percentages konden aftrekken dat ze nu betalen.

Voorstanders verwachten van de vlaktaks een stimulans voor de economie, en weten daarvoor altijd wel een voorbeeld aan te dragen. Ze noemen daarbij niet het land Nederland, dat in 2001 de belastingen aanzienlijk verlaagd heeft, en waar de economie sindsdien groeit als een koeienstaart. Ik zeg niet dat daar een oorzakelijk verband tussen ligt, maar het geeft wel aan dat economische groei van een heleboel andere factoren afhankelijk is dan de belastingdruk.

Nu valt niet te loochenen dat het weinig stimulerend is wanneer de resultaten van extra inspanning volledig worden wegbelast. Ik ben ook niet voor een 100 % tarief om zo een maximum inkomen te creëren. Maar je kunt je voorstellen dat juist bij laag betaalde arbeid als een krantenwijk eenzelfde tarief meer afschrikt dan bij een bijbaan als bestuurslid van een pensioenfonds. Alleen al daarom klopt de economische redenering achter de vlaktaks niet.

Daar komt bij dat mensen met lage inkomens onder allerlei inkomensafhankelijke regelingen vallen waardoor hun marginale druk vaak groter is dan die van topverdieners. Om daar wat aan te doen zou je oude socialistische idealen moeten realiseren als objectsubsidies in de woningbouw, kinderopvang en gezondheidszorg als basisvoorziening, en integrale studiekostenvergoeding, dit alles te betalen uit een hogere inkomstenbelasting. Daar zie ik de VVD nog niet voor pleiten. De PvdA ook niet trouwens, want daar heerst veel te veel het idee dat collectieve voorzieningen er alleen voor mensen met lage inkomens zijn.

Er zijn ook voorstellen om in plaats van de belastingvrije voet te werken met een inkomensafhankelijke aftrek. Het wetenschappelijk bureau van het CDA heeft dat wel eens bepleit, en we vinden dat idee ook in een ingezonden stuk in NRC Handelsblad van 15 februari van N.F. van Manen, die aan de Amsterdamse Universiteit schijnt te werken. Hij noemt dat 'degressieve ontlasting', en dat geeft precies aan wat een onsmakelijk idee het is: het leidt tot minder eenvoud en een hoger marginaal tarief bij een laag inkomen.

De vlaktaks wordt bepleit vanwege de eenvoud. Dat lijkt mij in het computertijdperk een drogreden. Voor de belastingdienst maakt het echt niet uit hoeveel schijven er zijn. Wie één werkgever heeft, hoeft alleen belastingaangifte te doen wanneer hij aftrekposten of vermogen heeft. Die aftrekposten kun je afschaffen zonder de opbrengst te stoppen in verlaging van het hoogste tarief, en dat vermogen zul je moeten blijven belasten. Een systeem waarbij ondernemers hun kosten niet meer kunnen aftrekken lijkt mij geen stimulans voor de economie.

De echte reden waarom mensen een vlaktaks bepleiten, is dat ze minder belasting willen betalen. Laten ze dat gewoon zeggen.

In Overheidsmanagement maart 2005